W wpisie z dnia 30 października 2012 r. prośba o informację o członkach Armii Krajowej przyniosła rezultat w postaci informacji Pani Helińskiej iż na cmentarzu przy ulicy Jana Pawła II jest grób pana Franciszka Żaka.
Żak Franciszek
[1897-1952], legionista, oficer sł. st. piech. WP, mjr [1932], w konspiracji SZP/ZWZ/AK/ROAK , ppłk [1942], płk [1945], ps. „Doktor”, „Franek”, „Ignacy”, „Inżynier”, „Prokurent”, „Raźny”, „Róg”, „Siwy”, „Siwosz”, „Wir”, „Zuzia” vel Franciszek Jankowski, vel Franciszek Raźny, vel Franciszek Żakowski vel Franciszek Żaczkowski.
Komendant Inspektoratu Rejonowego ZWZ Nowy Sącz I 1940-III 1941. Okręg ZWZ Kraków, Inspektoratu Rejonowego ZWZ/AK Zamość VII 1941- XII1942. Okręg Lublin ZWZ/AK. Kmdt Okręgu AK/ROAK Lublin IX 1944 – III 1945.
Ur. 06 IX 1897 w Krakowie, syn Jana / pracownika budowlanego/ i Marii z d. Batko. Mieszka w Krakowie, gdzie od 1905 uczęszczał do Szkoły Powszechnej im. św. Barbary, a w latach 1909-1912 uczeń Szkoły Wydziałowej im. św. Jana Kantego. Od 1912 słuchacz Wyższej Szkoły Przemysłowej w Krakowie. W XI 1912 wstąpił do Związku Strzeleckiego. Przydzielony do plutonu dowodzonego przez Alojzego Konasa „Wir” w kompanii Tomasza Arciszewskiego. Używał wówczas ps. „Raźny”. Brał udział we wszystkich ćwiczeniach organizowanych przez Okręg ZS Kraków, a także w ćwiczeniach międzyokręgowych ZS we Lwowie i Rzeszowie. Przeszedł przeszkolenie na kursie podoficerskim oraz ukończył kurs szturmowy. W VII i VIII 1914 jako sekcyjny w IV Batalionie Tadeusza Furgalskiego „Wyrwa” pełnił służbę w KG ZS przy ul. Siemiradzkiego w Krakowie. Rozwoził rozkazy mobilizacyjne wydane przez Józefa Piłsudskiego. 08 VIII 1914 wymaszerował z Krakowa wraz z IV Batalionem i 12 VIII 1914 przekroczył granicę Kongresówki. Uczestniczył we wszystkich walkach z Rosjanami w grupie dowodzonej przez Józefa Piłsudskiego. W końcu VIII 1914 jego baon zostaje włączony do utworzonego 1 pułku piechoty Leg. w składzie I Brygady Legionów Polskich. Brał udział w walkach na Podkarpaciu. 05 I 1915 podczas odpoczynku jego jednostki w Kętach Wadowickich został przeniesiony do kompanii saperów 1 pp Leg., gdzie odbył przeszkolenie z zakresu saperstwa. 28 I 1915 przeniesiony do V Batalionu dowodzonego przez A. Konasa w , którego szeregach brał udział w walkach na froncie rosyjskim. W IV 1916 awansowany do stopnia sierżanta. Dowodził sekcją. W VII 1916 podczas walk na Wołyniu zostaje ranny i przebywa w szpitalu polowym. Po podleczeniu ran powraca do dalszej służby i przeniesiony na początku IX 1916 do szpitala Kadry Legionów w Dęblinie na stanowisko d-cy plutonu, a 01 XII 1916 skierowany na niższy kurs szkoły oficerskiej Legionów przy III Baonie 5 pp Leg. W VII 1917 po kryzysie przysięgowym internowany w Szczypiornie k/Kalisza. We IX 1917 wcielony do armii austriackiej i skierowany do stacji zbornej w Przemyślu, gdzie zachorował na malarię. Od 29 IX 1917 przebywał w przemyskim szpitalu. W X 1917 odesłano go do obozu szkoleniowego w Tyrolu, skąd w XII 1917 zdezerterował i powrócił do Krakowa. W I 1918 aresztowany przez austriacką żandarmerię wojskową i odesłany ponownie do stacji zbornej w Przemyślu. W II 1918 skierowany do obozu szkoleniowego w Witkowicach k/ Krakowa. Po przeszkoleniu przeniesiony z grupą P-10 na front włoski. W Udane zostaje wcielony do 10 pp, a wkrótce przeniesiono go do 77 pp. Brał udział w walkach jako d-ca plutonu, potem zastępca d-cy kompanii. We IX 1918 przeniesiony do Szkoły Lotniczej w Neu Neustadt w Austrii, skąd w X 1918 zdezerterował i przedostał się do Krakowa, gdzie nawiązał kontakty z płk Julianem Kulczyckim „Sas” – kdtem POW w Krakowie. Jako członek POW bierze udział w rozbrajaniu żołnierzy austriackich w Krakowie. 07 XI 1918 zgłosił się ochotniczo do organizowanej w Krakowie eskadry lotniczej WP. W stopniu sierżanta WP przeniesiony 22 I 1919 do Kompanii Sztabowej DOG Kielce. 19 II 1919 mianowany podchorążym. Od 06 IV 1919 dowodzi 1 kompanią III Baonu Wartowniczego w Kielcach. Awansowany do stopnia ppor. sł. st. piechoty 1 VI 1919. Od 02 VI 1919 do 15 II 1920 adiutant III Batalionu Wartowniczego. Od 15 II 1920 d-ca 3 kompanii w III Baonie Wartowniczym. Następnie wraz z baonem przydzielony do 5 pp Leg. Bierze udział w szeregach 5 pp Leg. w wojnie polsko-bolszewickiej. W VII 1920 przeniesiony na stanowisko referenta ewidencyjnego w Wydziale Va DOG Kielce. Awansowany 1 X 1921 awansowany do stopnia por. sł. st piechoty. W XII 1921 zweryfikowany w tym stopniu ze starszeństwem 22 XII 1920. Po utworzeniu DOK X Przemyśl zostaje przeniesiony do Przemyśla na równorzędne stanowisko. 30 IX 1922 etatowo przeniesiony do 17 pp w Rzeszowie. 06 X 1922 powraca ponownie etatowo na stanowisko referenta w WydzialeV DOK X w Przemyślu. 01 X 1923 skierowany na kurs doszkalający dla młodszych oficerów w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie. Po ukończeniu kursu w III 1924 przydzielony do 5 kompanii II batalionu 38 pp w Przemyślu. 30 IV 1924 skierowany na kurs stażowy oficerów piechoty przy 10 pułku saperów w Przemyślu. Od 01 XI 1924 d-ca plutonu pionierów 38 pp. Awansowany 17 XII 1924 do stopnia kpt. sł. st. z starszeństwem 15 VIII 1924. Od 04 XI 1924 do 02 XII 1924 dodatkowo pełni obowiązki d-cy plutonu łączności 38 pp. Od 09 I 1925 kierownik kursu pionierów dla podoficerów rezerwy przy 38 pp. Od VI do VIII 1927 odbywał staż w Biurze Personalnym MSWoj. w Warszawie.Od 15 I 1928 do 05 IV 1928 i od 26 I do V 1929 był dowódca Dywizyjnego Kursu Pionierów przy 38 pp w Przemyślu. Następnie d-ca kompanii w 38 pp. Awansowany do stopnia mjr-a sł. st. piechoty 1 I 1932. Od I 1932 do XII 1932 d-ca batalionu. Od XII 1932 do 1935 k-dt obwodowy PW i WF przy 38 pp. Jednocześnie działał w Związku Strzeleckim, Związku Legionistów, Lidze Obrony Powietrznej Kraju. Wchodził w skład zarządu Ligi Morskiej i Kolonialnej i Koła Przyjaciół Harcerzy. Z racji pełnionej funkcji współpracował z młodzieżą. W 1935 przeniesiony na stanowisko d-cy batalionu w 74 pp w Lublińcu.W VIII 1939 mianowany d-cą Batalionu Obrony Narodowej „Lubliniec”, którym dowodził podczas kampanii wrześniowej 1939 w składzie Krakowskiej Brygady Kawalerii. W czasie walk pod Koniecpolem zostaje ranny w przebywa w szpitalu. Unika niewoli i powraca do Krakowa. Od końca XI 1939 działa w strukturach krakowskiej SZP. W XII 1939 mianowany oficerem inspekcyjnym SZP/ZWZ w Nowym Sączu. Od początku 1940 k-dt Inspektoratu Rejonowego ZWZ Nowy Sącz. Organizował struktury konspiracyjne inspektoratu w skład którego wchodziły obwody: Nowy Sącz, Limanowa i Gorlice. Początkowo mieszka na kwaterze konspiracyjnej w Rupniewie, później w Woli Skrzydlańskiej u Stefanii Olwrówny , potem w dworku Dunikowskich w Łososinie Dolnej. Od IV 1940 korzystał także z kwatery przy ul. Grodzkiej 16 w Nowym Sączu. W III 1941 został aresztowany przez gestapo W. Siemek „Siekiera”, który w trakcie przesłuchań torturowany - zdradził znane mu adresy i kontakty. Wielka fala aresztowań przeprowadzona przez Niemców wśród konspiratorów ZWZ na terenie inspektoratu doprowadziła do zawieszenia pracy konspiracyjnej na tym terenie. 20 III 1941 wyjechał do Krakowa na odprawę do K. O ZWZ Kraków, co uratowało go przed aresztowaniem. W dniu 22 III 1941 gestapowcy wtargnęli do jego kwatery przy ul. Grodzkiej 16 w Nowym Sączu. Ostrzeżony o tym nie wrócił już do Nowego Sącza. Ukrywał się na terenie Obwodu ZWZ Limanowa na konspiracyjnej kwaterze zorganizowanej przez kpt. Wacława Szyćko „Wiktor”- swego zastępcę i k-dta Obwodu ZWZ Limanowa. Zdekonspirowany i zagrożony aresztowaniem w końcu III 1941 przekazał funkcję k-dta inspektoratu kpt. W. Szyćko i oddał siędo dyspozycji K-dy Okręgu ZWZ Kraków. W VI 1941 przeniesiony do Okręgu ZWZ Lublin, gdzie od VII 1941 obejmuje funkcję k-dta Inspektoratu Rejonowego ZWZ/AK Zamość. W oparciu o ocalały od aresztowań aktyw ZWZ odbudowywał struktury inspektoratu, którym dowodził do XII 1942. W uznaniu zasług awansowany do stopnia ppłk-a sł. st. 11 XI 1942. W XII 1942 przeniesiony na stanowisko szefa sztabu Komendy Okręgu AK Lublin. W okresie „Burzy” w 1944 stał na czele tzw. ekipy zastępczej , która miała pozostać w konspiracji na wypadek wkroczenia A. Cz. na teren okręgu. Kwaterował wówczas w rejonie Krzczonowa. W VIII 1944 po aresztowaniu płk-a/gen. Kazimierza Tumidajskiego „Marcina” przez NKWD i jego uwięzieniu przejął dowodzenie okręgiem. Jesienią 1944 informował w swoich depeszach władze w Londynie o narastającym terrorze sowieckim, masowych aresztowaniach i wywózkach do łagrów w Rosji Sowieckiej żołnierzy AK. W X 1944 otrzymał formalną nominację z KG AK na stanowisko k-dta Okręgu AK Lublin. W XI 1944 odbudował struktury sztabu okręgu AK Lublin, które częściowo zostały na przełomie XI/XII 1944 przez NKWD/UB. Poszukiwany i tropiony przez NKWD/UB ukrywał się. 20 XI 1944 przebrany przez ks. Gorzkowskiego „Devola” w sutannę wyjechał z Lublina z W. Pawlickim „Zych” do podlubelskiej wsi Dąbrowica, gdzie zatrzymali się u szwagra W. Pawlickiego. Utrzymywał w tym czasie kontakty z organizacją w Lublinie przez łączniczkę Wiesławę Paryż. Tą drogą dotarły do niego informacje o dalszych aresztowaniach dokonywanych przez NKWD i UB na terenie Lublina. 11 grudnia 1944 razem z „Zuchem” wyjeżdża do Warszawy i zamieszkał pod przybranym nazwiskiem na Pradze przy ul. Grochowskiej. Podejmuje pracę w fabryce zapalniczek. Utrzymywał kontaktz okręgiem. W tym czasie funkcjonowały struktury terenowe okręgu. W XII 1944 szkieletową k-dę okręgu utworzył mjr Jerzy Iszkowski „”Kord”, który kierował podległą strukturą do początku I 1945. W I 1945 ponownie podejmuje działalność i po nawiązaniu kontaktów nadal dowodzi okręgiem, który po rozwiązaniu 19 I 1945 przyjmuje nazwę ROAK. Awansowany 23 I 1945 rozkazem likwidacyjnym KG AK do stopnia płk-a sł. st. z starszeństwem 1 I 1945. W celu podjęcia dalszych działań i ustalenia form działalności konspiracyjnej zwołał na 21 III 1945 odprawę z członkami sztabu okręgu oraz z inspektorami rejonowymi w lokalu konspiracyjnym przy ul. Brukowej nr 26 na Pradze w Warszawie. W dniu 21 III 1945 podczas trwania odprawy budynek, gdzie odbywała się odprawa został otoczony przez NKWD a uczestnicy odprawy zostali aresztowani i uwięzieni. Aresztowano wówczas m.in. mjr-a A. Pstrockiego „Prawdzic”, „Wacław” k-dta Inspektoratu AK/ROAK Zamość zamordowanego potem przez UB oraz ppłk-a W. Zalewskiego „Leśnik” k-dta Inspektoratu AK/ROAK Chełm.
Po aresztowaniu był więziony przez NKWD w Warszawie, skąd go przewieziono do więzienia NKWD przy ul. Chopina w Lublinie. Przekazany przez NKWD do dyspozycji UB był więziony na Zamku Lubelskim. W trakcie pobytu w więzieniu NKWD i UB był w toku przesłuchań torturowany. Przeszedł ciężkie śledztwo. Po rozpoczęciu akcji ujawniania przez płk-a „Radosława” dla ratowania życia zgodził się zostać zastępcą przewodniczącego Komisji Likwidacyjnej ds. AK na Okręg Lubelski. Funkcję przewodniczącego pełnił ppłk Wiktor Sztompka „Kmita”. W związku z przyjęciem funkcji został na początku IX 1945 zwolniony z więzienia. W tym czasie przeprowadził także swe formalne ujawnienie. Po zakończeniu prac komisji na początku 1946 powraca do Warszawy i podejmuje pracę zawodową w Ministerstwie Finansów. Otrzymał wówczas zlecenie zorganizowania Oddziału Komunalnej Kasy Oszczędności w Polanicy Zdroju. W 1947 przeniesiony z analogicznym zadaniem do Namysłowa k/Oleśnicy. Po przekształceniu KKO w Bank Rolny został mianowany dyrektorem tego banku. Był w tym okresie czasu inwigilowany przez agentów UB. Na początku lat pięćdziesiątych z powodu swej przeszłości został zwolniony z pracy. Nękany przez UB miał trudności z uzyskaniem odpowiedniej pracy. Jednak w końcu udało mu się zatrudnić na stanowisku głównego księgowego w tartaku w Namysłowie, gdzie mieszkał z rodziną.
Zmarł w Namysłowie 29 XII 1952 r. i pochowany został na miejscowym cmentarzu.
Żonaty od 1920 z Magdalena z d. Przebinda. Mieli córkę Krystynę – Marię /ur. 1921/, syna Jerzego Pawła /ur. 1924/.
Odznaczony; VM kl. 5, nr 5935 /1920/, KN, KW5x, SKZ z M, SKZ, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Medalem za Wojnę 1918-1921, Medalem za Ratowanie Ginących.
Dz. Pers. Nr 6 z 23 III 1932; Roczniki oficerskie MSWoj. 1924,1928,1932; Akta odznaczeniowo-awansowe CAW/kwestionariusz VM nr 37-2919, AP 4540/; USC Namysłów. Skrócony akt zgonu nr 95/1952; T. Łaszczewski. Biogram F. Ż./w:/MSBUDN 1939-1956, t. 8. Kraków 2001 /tam pozostała bibliografia/.
Oczekujemy na dalsze informacje o żołnierzach Armii Krajowej.
