Poprzednikiem powstałego w XIII w. miasta Namysłowa na prawie niemieckim była osada położona po prawej stronie Widawy, na północ od późniejszego śródmieścia, zwana od czasów lokacji Starym Miastem lub rzadziej Starym Namysłowem. Składała się ona z dwóch części: alodium (później zwanego folwarkiem), stanowiącego pełną własność pana feudalnego i gruntów użytkowanych przez poddanych chłopów. Początkowo Stare Miasto było własnością księcia i reprezentowało typ miejski osadnictwa „obyczajem wolnych gości”, zwanego również osadnictwem polskim, stanowiąc skupisko ludzi wolnych, półwolnych i niewolnych trudniących się przeważnie zajęciami miejskimi, tzn. rzemiosłem i handlem. O tym, że było to miasto w znaczeniu gospodarczym świadczy fakt, iż mieszkańcy powstałego później miasta lokacyjnego nazwali tę osadę Starym Miastem lub Starym Namysłowem (w dokumentach łacińskich „antiqua civitas”, „Antiqua Namslow”). Wynika z tego, że musiało mieć ono cechy miejskie, choć nie można wykluczyć, iż jego mieszkańcy zajmowali się nie tylko zajęciami miejskimi, ale również rolnictwem i rybołówstwem oraz zawodami pokrewnymi.
Niewiele wiemy o początkach osady pierwotnie zwanej Namysłowem. Stan zachowania źródeł nie pozwala podać bardziej dokładnej chronologii jej powstania. Za datę taką trudno przyjąć rok 1040, który znajdujemy w kronice W. Liebicha. Nie należy uznawać jej za wiarygodną, choćby dlatego, iż publikacja ta pochodzi z późnego okresu (druga połowa XIX w.), a ponadto autor opisując najdawniejsze dzieje Namysłowa popełnia wiele błędów. Wspomnianą datę należy traktować raczej w kategoriach legendarnych niż typowo historycznych.
W pracy napisanej w drugiej połowie XVIII w. S. J. Ehrhardt, powołując się na dokumenty z 1205, 1213 i 1226 r., wspomina o niejakim Janie z Namysłowa, który miał być proboszczem kościoła Św. Marii Magdaleny we Wrocławiu. Niestety, akty te pod żadną postacią nie zachowały się do naszych czasów i z tego względu trudno uznać te wzmianki za historycznie pewne wiadomości o Namysłowie.
Pierwszy, zachowany dokument, w którym wspomina się o Namysłowie, jest datowany na 1206 r. Dowiadujemy się z niego, że Gerard, opat klasztoru Św. Wincentego we Wrocławiu, po dokonaniu pewnej zamiany z księciem Henrykiem Brodatym, nadaje kościołowi klasztornemu w Psim Polu las, staw i pola między mostem na Widawie, aż do drogi wiodącej do Namysłowa. Wiadomość o Namysłowie, pochodzącą z powyższego dokumentu, można by uznać – jak twierdzą niektórzy historycy – za pierwszą wzmiankę o tej osadzie, gdyby akt ten nie okazał się falsyfikatem. Jego nieautentyczność przyjmuje cała literatura przedmiotu. Trudno dziś rozstrzygnąć czy jego treść jest oparta na jakimś zaginionym dokumencie autentycznym. Pismo aktu pochodzi najwcześniej z końca XIII w. Mógł on powstać przed 1305 r. – w związku ze sporem o kościół, toczącym się między mieszczanami wrocławskimi, braćmi Konradem i Tilo, synami Gobla, a klasztorem w Psim Polu.
Nie budzi natomiast żadnych zastrzeżeń co do autentyczności dokument z 19 VI 1233 r., na mocy którego kapelan książęcy Idzi („Egidius”) z Namysłowa otrzymał od Hermana Balka, prokuratora Zakonu Krzyżackiego w Prusach i Polsce, uprawnienie do przeniesienia na prawo niemieckie obszaru pogranicznego dookoła późniejszego miasta Rychtala i osiedlenia tam Walonów („Romani”) lub Niemców i innych gości. Teren ten obejmował osady Lasusino (Lasusice) i Bandlouici. Obie nazwy, zgodnie z ówczesnym polskim obyczajem, rozciągnięto na dość znaczne terytorium, gdzie następnie pomieściły się lokacyjne miejscowości: w Lasusicach – Sadogóra i Krzyżowniki, w Bandlowicach – Rychtal i nowożytny już Zgorzelec.
Osadnictwo walońskie na wschód od Namysłowa wiąże się z posiadłościami krzyżackimi na tych terenach. Na kilka lat przed powstaniem planu osadzenia Krzyżaków na pograniczu Prus, ale już zapewne w związku z zamiarem ich wykorzystania w planowanych polskich krucjatach na Prusy, w 1222 r. książę Henryk I Brodaty nadał wspomnianemu Zakonowi ujazd zwany Lasusino lub Lasusice. Początkowo Krzyżacy nie zajęli się organizacją nowo uzyskanych posiadłości, położonych z dala od interesujących ich terenów. Na ziemiach stosunkowo odległych od głównych szlaków gospodarczych. Dopiero w 1233 r. Herman Balk - przebywający we Wrocławiu w związku z przygotowaniami krucjaty na Prusy – wystawił (na podstawie zezwolenia Henryka Brodatego) omówiony już przywilej dla kapelana Idziego. Ostatecznie po najeździe mongolskim z 1241 r. Zakon zdecydował się na likwidację swych namysłowskich posiadłości.
Omawiając wczesne dzieje Starego Miasta należy również wspomnieć o istniejącym do dziś murowanym kościele, którego prezbiterium pochodzi z XIII w. Najwcześniejszą wiadomość o tej świątyni znajdujemy w dokumencie z 30 III 1286 r., w którym pojawia się proboszcz Dytryk ze Starego Miasta. Wzmianka ta wskazuje nam jednocześnie, że kościół staromiejski pełnił już wówczas funkcję centrum parafii. Zapewne była to rozległa parafia, co było charakterystyczne dla świątyń powstałych przed kolonizacją średniowieczną. Kościół w Starym Mieście stał się świątynią filialną w pewien czas po lokacji miasta Namysłowa, kiedy to miejski kościół został ośrodkiem parafii w jej dawnych granicach. Nie wykluczone też, że świątynię tą, będącą początkowo własnością księcia, obsługiwał wspomniany już książęcy kapelan Idzi.
