Pochodzenie nazwy Namysłów

Poniższy tekst stanowi skróconą wersję artykułów: Pochodzenie nazwy Namysłów. Fakty i legendy, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, R. LV (2000), s. 427-432 oraz Geneza nazwy Namysłów i legenda smogorzowska [w:] O ziemi twojej ci opowiem. Z historii powiatu namysłowskiego zagadnienia wybrane, Namysłów 2003, s 56-70, gdzie zamieszczono obszerny aparat naukowy (przypisy i bibliografia).

Nazwa Namysłów – tak jak np. Kraków od Kraka, a Racibórz od Racibora – pochodzi zapewne od imienia własnego Namysł. Jest to stare imię słowiańskie, używane w przeszłości, podobnie jak Dobromysł, Dragomysł, Przemysł, Wymysł itp. W językach słowiańskich stosowano specjalne przyrostki, które miały charakter przymiotnikowy, tzn. dodane do imienia tworzyły początkowo przymiotnik dzierżawczy. Namysłów jest więc starą formą przymiotnika dzierżawczego z przyrostkiem –ów. Próbując przełożyć tą nazwę na język dzisiejszy powiedzielibyśmy - osada Namysła. Stanisław Rospond, wybitny znawca etymologii nazw miejscowych na Śląsku, na podstawie zlatynizowanego zapisu Namslavia, nie wyklucza pierwotnego brzmienia nazwy w formie *Namyslav-j6. czyli Namyslaw (typ Bolesław, Jarosław, Stanisław, Przemysław itp.).

Jak już wspomniano, Namysłów jest typowym przykładem nazwy dzierżawczej. Nazwy tego rodzaju wskazują najczęściej kto był pierwszym właścicielem danej miejscowości i z reguły jej założycielem. Właściciel mógł się potem zmieniać kilkakrotnie, a w późniejszym czasie przeważnie w ogóle o nim zapominano, ale nazwy raz nadane zazwyczaj nie zmieniały się wcale lub ulegały tylko niewielkim zmianom. Jeśli uwzględnimy odmienne sposoby pisowni w różnych czasach, jak też fakt, że nazwa Namysłów sprawiała wiele kłopotów autorom łacińskim i niemieckim (w językach tych nie występują litery, które w pełni oddałyby jej brzmienie), można odnieść to stwierdzenie i do tej nazwy. Znamy tylko jeden przypadek, kiedy nazwa Namysłów została znacznie zniekształcona. Dnia 24 I 1267 r. książę wrocławski, Władysław, wystawił bowiem w Hanitowie akt lokacyjny dla wsi Starokrzepice. Dotychczas nie udało się zidentyfikować miejscowości, w której wydano ów dokument. W historiografii przyjęło się przypuszczenie, że mógł to być Namysłów (Namislow) przekształcony przez pisarza właśnie na Hanitow. Poza tym wyjątkiem w źródłach historycznych nie występują poważniejsze zniekształcenia interesującej nas nazwy. Z bardziej interesujących zapisów nazwy naszego miasta warto w tym miejscu wymienić np.: Namizlov (1233), Namzlaw (1264), Namslavia (1278), Namczlaw (1288), Nampzla (1290), Namslau (1317), Nambslaw (1402), Nampsell (1413), Nambßlau (1736), Namysłów (1845).

Nie zawsze jednak w sposób naukowy można wyjaśnić pochodzenie nazwy konkretnej osady. W wielu wypadkach trudno jest historykowi, zajmującemu się przeszłością danej miejscowości, podać właściwą genezę jej nazwy. Wówczas często zmuszony jest sięgać do bogatej tradycji, folkloru lub legend. Chociaż w naszym przypadku poznaliśmy już genezę rozpatrywanej nazwy, to warto jednak zwrócić uwagę na tradycje i legendy, które w sposób ludowy wyjaśniają jej pochodzenie.

Pierwszą z nich jest legenda związana ze smokiem mieszkającym jakoby niegdyś w lasach niedaleko Smogorzowa. Według niej właśnie ta miejscowość była najstarszą osadą w okolicach Namysłowa. Mieszkańcy Smogorzowa i pobliskich terenów, gnębieni przez okrutnego potwora, musieli opuścić swoje siedziby. Uciekając zatrzymali się w okolicy dzisiejszego Namysłowa i tu odbyli naradę, co mają czynić dalej. Właśnie od tej narady i długiego namyślania się legenda wywodzi pochodzenie nazwy Namysłów. Po naradzie zorganizowano wyprawę przeciw smokowi i po ciężkiej walce zraniono go śmiertelnie.

Inna tradycja każe wywodzić nazwę miasta od powiedzenia na moje słowo. Legenda ta głosi, że jakiś bliżej nieznany organizator osadnictwa (według innej wersji sam książę) – zachwycony dogodnymi warunkami, jakie istniały na terenie przyszłego Starego Miasta – miał rzekomo zwrócić się do przybyłych tu osadników: Na moi słowo, osada tu powstanie. Pierwszą część tego powiedzenia ściągnięto w jeden wyraz i tak miała powstać nazwa Namysłów.

Klub Biznesu Biznes.Space

_{Reklamuj się na Portalu Namyslowianie.pl}

W pracy napisanej w formie kroniki w drugiej połowie XIX w. W. Liebich podaje, że nazwa miasta wywodzi się od niemieckiego słowa Amsel (kos). Ptaki te jakoby miały zatrzymywać się i zakładać gniazda w gęstych zaroślach, w miejscu dzisiejszego ratusza i Rynku. Tradycja ta powstała zapewne w kręgu ludności niemieckiej, która w ten sposób chciała wyjaśnić pochodzenie zniemczonej nazwy miasta, która brzmiała Namslau.

Pewną ciekawostką jest fakt, że przynajmniej w końcu XIII w. była w użyciu druga nazwa lokowanego już miasta, a mianowicie Frigenstat (Freistadt), czyli wolne miasto. Dowiadujemy się o tym z dokumentu, wydanego 31 I 1295 r. W akcie tym czytamy, że wójt Piotr Lubno z Frigenstat wraz ze swoimi braćmi, Pawłem i Jakubem, nadał wolny od czynszu łan we wsi Smarchowice Wielkie (Smarchowicz Polonicalis) pod sołectwo niejakiemu Cunie. Ten ostatni zobowiązał się m. in., że jeśli zamieszka w tejże wsi, to trzy razy w roku będzie przybywał na sąd wójtowski. Przedstawione postanowienia zostały zatwierdzone na sądzie prowincjonalnym, któremu przewodniczył landwójt (wójt prowincjonalny) Filip. Skądinąd wiemy, że Smarchowice Wielkie należały do okręgu sądowego (Weichbild) z centrum w Namysłowie. Warto w tym miejscu również dodać, iż w liście świadków cytowanego dokumentu figurują sołtysi: Gisilbert z Gorzesławia, Girhard z Pągowa i Hartung z Smarchowic Małych. Wszystkie wymienione miejscowości leżą w pobliżu Namysłowa, na północny zachód od miasta. Ponadto treść omówionego dyplomu znamy tylko z późniejszego regestu niemieckiego, wpisanego do najstarszego kopiarza namysłowskiego. Biorąc pod uwagę powyższe fakty trudno zgodzić się z informacją, którą znajdujemy w indeksie wydawnictwa źródłowego Regesten zur schlesischen Geschichte, jakoby wspomniany Frigenstat należało utożsamiać z Kożuchowem (miasto położone 24 km na południe od Zielonej Góry). O wiele bardzie wiarygodne wydaje się przypuszczenie Waltera Kuhna, iż Frigenstat można identyfikować z Namysłowem. Używając takiej nazwy chciano zapewne podkreślić różnice między lokowanym a dawnym miastem na prawie krajowym, którego nie można było nazwać wolnym, a które jeszcze w 1278 r. zwano Starym Namysłowem.

Nie jest rzeczą możliwą, na podstawie dostępnych źródeł i literatury, określić dokładniej datę powstania nazwy Namysłów. Aby ustrzec się tworzenia wątpliwej chronologii można w tej sytuacji podać jedynie terminus ante quam jej powstania. Za datę taką należy przyjąć pierwszą, historyczną wzmiankę o Namysłowie, którą znajdujemy w dokumencie z 19 VI 1233 r.

Reasumując dotychczasowe rozważania można stwierdzić, że nazwa Namysłów pochodzi zapewne od imienia własnego Namysł. Należy również podkreślić, iż istnieją trzy legendy, które w sposób ludowy próbują wyjaśnić jej pochodzenie: pierwsza wiąże powstanie nazwy Namysłów ze smokiem mieszkającym jakoby niegdyś w okolicach Smogorzowa; druga wywodzi ją od powiedzenia „na moje słowo”; natomiast trzecia (powstała prawdopodobnie w kręgu ludności niemieckiej) od niemieckiego słowa Amsel (kos). Warto także odnotować, że przynajmniej w końcu XIII w. była w użyciu inna nazwa lokowanego już Namysłowa, a mianowicie Frigenstat (Freistadt), czyli wolne miasto.