Zespół Bramy Krakowskiej, cz. I: Zarys dziejów

Budowę zespołu Bramy Krakowskiej, stanowiącego ufortyfikowany, wschodni wjazd do średniowiecznego Namysłowa, podjęto prawdopodobnie w lub krótko po 1350 r. Według lokalnej tradycji kronikarskiej (J. Froben, W. Liebich), 23 maja tegoż roku z inicjatywy Karola IV Luksemburskiego, ówczesnego króla Czech i Niemiec oraz pana Namysłowa, rozpoczęto bowiem wznoszenie pierwszego pierścienia murowanych fortyfikacji miejskich, które ukończono w 1359 r. Karol IV jakoby osobiście położył pod nie kamień węgielny i częściowo sfinansował ich koszt. Według legendy, w czasie wmurowywania kamienia węgielnego władca ten stał na wielkim głazie, który następnie, na pamiątkę tego wydarzenia, wmurowano przy Bramie Krakowskiej. Fortyfikacje zbudowano z cegły na fundamencie z polnych kamieni. W 1371 r. stały już dwie główne bramy miasta: zachodnia, zwana Wrocławską, Niemiecką lub Brzeską (usytuowana przy zbiegu obecnych ulic Bolesława Chrobrego i Stanisława Dubois, rozebrana na podstawie uchwały rady miejskiej w 1863 r.) oraz wschodnia, zwana Krakowską, Polską lub Kluczborską. Nazwy bram miejskich, co było ówcześnie ogólnie przyjętym zwyczajem, wskazywały na kierunek wyjazdu z miasta. Wieżę Bramy Krakowskiej zbudowano z cegły gotyckiej. Wzniesiono ją na rzucie o kształcie zbliżonym do kwadratu o długości boków ok. 7,7 m oraz 2,3 m grubej ścianie bocznej (wymiary w przyziemiu). W dolnych kondygnacjach znajdują się otwory zamknięte półkoliście i ostrołukowo, powyżej nich okienka szczelinowe. Od strony południowej wieży umieszczono otwór bramny. Jak wynika z ustaleń badaczy, już w okresie średniowiecza zbudowano przy murach schody, które prowadziły do ganku strzelniczego, a z niego z kolei do drugiego piętra wieży, gdzie znajdował się otwór wejściowy. W zrekonstruowanym obecnie podeście drewnianym, przylegającym do wieży od strony północnej (poziom drugiej kondygnacji budynku), możemy zauważyć fragment wystającego z muru kamienia. Jest to właśnie pozostałość po średniowiecznym pomoście bojowym. Kiedy w XV w. wzniesiono kolejny obwód fortyfikacji miejskich, przed Bramą Krakowską zbudowano wtedy prostokątne przedmurze, tzw. przedbramię, zwane też szyją.

 

Zdaniem Kurta Bimlera, badacza fortyfikacji miast średniowiecznego Śląska, wieżę Bramy Krakowskiej wzniesiono pierwotnie na wysokość 12 m, a następnie (jeszcze przed 1400 r.), podwyższono ją do 26 m. Analiza budowli, przeprowadzona przez A. Legendziewicza w czasie renowacji zespołu Bramy Krakowskiej, wskazuje jednak, iż wieża została jednorazowo wzniesiona do wysokości ok. 26 m. Według tego badacza, można przypuszczać, że podwyższono ją prawdopodobnie w okresie renesansu (XVI-XVII w.), nadając zwieńczeniu formę renesansowej attyki. Taki właśnie widok wieży prezentują dwa dzieła ikonograficzne autorstwa Fryderyka Bernarda Wernera. Pierwszym z nich jest najstarsza znana nam panorama Namysłowa, ukazująca miasto od północnego zachodu spoza rozlewiska Widawy, którą można datować na pierwszą połowy XVIII w. (Scenographia Urbium Silesiae, Norimbergae 1737-1752, II, VI 2, VII). Drugie, to plan widokowy miasta z lotu ptaka z drugiej połowy tegoż stulecia (Topographia Silesiae, t. 1, s. 594). Trudno jednak określić zakres tej przebudowy, ponieważ nie jest ona zachowana w obecnej strukturze obiektu. Nie da się również utrzymać przypuszczenia K. Bimlera, który sugerował, iż początkowo przejazd znajdował się na parterze wieży, a dopiero później wybito w murze otwór bramny. Badania struktury architektonicznej wieży, przeprowadzone w czasie jej renowacji, nie wskazują, aby kiedykolwiek w jej przyziemiu znajdował się przejazd. Otwór bramny, znajdujący się od południowej strony wieży, powstał już w momencie wznoszenia murów miejskich, czyli w latach 50-tych XIV w. Obecny kształt, tj. ok. 4 m szerokości w przyziemiu i ok. 6 m wysokości, uzyskał jednak w wyniku poszerzenia i podwyższenia w okresie wprowadzenia ożywionego ruchu transportowego i niwelacji fortyfikacji miejskich (I połowa XIX w.). Natomiast kształt wnęki na bronę jest oryginalny i pochodzi z II połowy XIV stulecia. W połowie XIX w., w związku z rozwojem miasta, wyburzono część murów miejskich. Wówczas to wzniesiono Hotel Grimma (Grimm’s Hotel, obecny Hotel Polonia), który przylega do Bramy Krakowskiej od strony południowej. W II połowie lat dwudziestych lub w latach trzydziestych XX w. przebito w budynku wspomnianego hotelu otwór przejazdowy. Od tego momentu wjazd do miasta prowadzi przez Bramę Krakowską, a wyjazd przez otwór bramny w obecnym Hotelu Polonia. Dodajmy jeszcze, że wszystkie podane powyżej pomiary wysokości są liczone od poziomu współczesnych ulic, które – jak zauważyli to już przed II wojną światową badacze niemieccy – mogą być przesunięte ok. jednego metra w odniesieniu do poziomu miasta z okresu średniowiecza.

 

Po wojnie 30-letniej, w latach 1656-1657, usypano ziemne fortyfikacje bastionowe, a wieża pełniła wówczas funkcję strażnicy. W drugiej połowie XVIII i w XIX w. następowało stopniowe niszczenie i usuwanie starych oraz niepotrzebnych już fortyfikacji miejskich. W trakcie tego procesu obniżono wieżę Bramy Krakowskiej, rozbierając renesansową attykę w partii zwieńczenia. Warto jeszcze dodać, że na pocztówkach niemieckich, poczynając od końca XIX w. aż do II wojny światowej, ukazujących wieżę przy Bramie Krakowskiej, określano ją jako Pulverturm (Wieża Prochowa). Funkcjonowanie takiej nazwy pozwala przypuszczać, iż przynajmniej w jakimś okresie jej dziejów przechowywano tutaj proch strzelniczy. F.B. Werner, autor wspomnianej panoramy Namysłowa (pierwsza połowa XVIII w.) oraz widoku miasta z lotu ptaka (druga połowa XVIII w.), nazywa jednak naszkicowaną na swoich dziełach Bramę Krakowską tylko Das Polnische Thor (Brama Polska) i nie wspomina nic o przeznaczeniu wzniesionej przy niej wieży na magazyn prochowy.