Hasło Smogorzów w "Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego"

„Słownik geograficzny Królestwa Polskiego” t. 10 (1889 r.)

Fot. Anna Maciejewska. 6 marca 2010 r., godz. ok. 13.20

Smogorzów, niem.  Schmograu, 1359 Smogerow, 1353 Smograu, wś i domena rząd., pow. namysłowski, par. kat.  w  miejscu, ewang.  Kowalowice, leży w pobliżu granicy w. ks. poznańskiego a około 3 mil od granicy królestwa polskiego. Wieś ma 79 budynk. 674 mk. ( 339 ewang. , 3 żyd.), obszar większej posiadł. 11 budyn. , 184 mk. (106 ewan.). Ludność polska. Leśnictwo rządowe należy do nadleśnictwa namysłowskiego. W 1842 r. było w ogóle 629 mk., w tym 207 katolików. S. posiada starożytny kościół parafialny z kamienia i szkołę katolicką. Jest to osada bardzo dawna, jak o tym świadczą wykopywane tu urny w znacznej ilości, tudzież tradycja ludowa o smoku, który tu miał przebywać. Pokazują dotąd smoczą jamę, smocza drogę. S. miał być wedle tradycyi ogniskiem chrześcijaństwa na Szląsku i  pierwsza stolicą biskupią., kościół zaś tutejszy pierwszą świątynią chrześcijańską tej prowincyi. Wedle Długosza,  podającego niepotwierdzone przez inne świadectwa szczegóły, pierwszy biskup smogorzewski Gotfryd zarządzał dyecezyą lat 17 i pochowany został w miejscowym kościele. Nastepcą  jego był Urban (+ 1005), pochowany w S. a według innej tradycji w Ryczowie. Z kolei wymienia Długosz Klemennsa i Lucilliusza jako biskupów smogorzowskich. Przez jakiś czas miała być przeniesiona siedziba biskupia do Byczyny ( po drugiej stronie pasma wyniosłości stanowiących wododział Odry i Warty. Pobyt biskupów w S. zostaje prawdopodobnie w związku z reakcyą pogańską po śmierci Mieczysława II i zajęciem Wrocławia przez Brzetysława czeskiego (1039 – 1054). Biskupstwo to utworzone ok. 1000 r., było pierwotnie sufraganią arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Biskupi szląscy przenieśli swą siedzibę do wzrastającego wtedy Wrocławia. Kazimierz I miał ułatwić to przez nowe uposażenie katedry i biskupstwa. Szeregi bisk. Wrocławskich rozpoczyna Hieronim (1053 r.). Około 1850 r. znaleziono pod murami kościoła krzyże mosiężne, jakie zwykle noszą biskupi. W 1854 r. pożar zniszczył starożytny kościółek, ocalał tylko sklep grobowy a w nim głowy pochowanych tu biskupów. Kościół odbudowano po 1856 r. ze składek. Na dzwonach i pieczęci kościoła znajduje św. Jerzy, walczący ze smokiem. Ztąd mogły powstać podania o smoku. S. par., dek. rychtalski, w 1869 r. miała 528 katol. i 1324 ewang. Świeżo został ogłoszony drukiem zabytek wielkiej wagi dla pierwotnych dziejów biskupstwa wrocławskiego: „Liber fundationis   episc.  Vratisl.” Z XIV w. ( Cod. Diplom. Silesiae, t. XIV, Wrocław 1889), poprzedzony obszernym wstępem uczonych wydawców H. Markgrafa i J. W. Schulte’go.

Fot. Anna Maciejewska. 6 marca 2010 r., godz. ok. 13. 20.

W porównaniu z hasłem „Smogorzów” I wydania „Encyklopedii Orgelbranda” z 1866 r., ale zredagowanym  przed 1863 r., wyczuwa się już pozytywistyczny scjentyzm.  Komentuje się „Roczniki” Długosza chłodno: Wedle Długosza, podającego niepotwierdzone przez inne świadectwa szczegóły… Akcentuje się to, co pewne, a więc prawdopodobny pobyt biskupów w Smogorzowie wiąże się z reakcja pogańską i najazdem Brzetysława (1038-39). Nawet legendę o smogorzowskim smoku racjonalizuje się i wnioskuje się, że powstała ona wskutek oddziaływania na wyobraźnie ludu wizerunku św. Jerzego walczącego ze smokiem widniejącym na dzwonach i na pieczęci  parafialnej. Znika romantyczny cud i pojawia się pozytywistyczny chłód. Ciekawa jest jednak ta informacja – „kościół odbudowano po 1856 r. ze składek”. Nieistotny jest tu brak encyklopedycznej ścisłości, bo właściwie zbudowano inny kościół, a starego nigdy nie odbudowano, choć było to bardzo realne. Liczy się to, co podkreśla również kazanie ks. Proboszcza Franciszka  Hertla z Krzyżownik  z 1859 r. Ofiarność wiernych już na cztery lata przed ukończeniem świątyni była wielka.

Fot. Anna Maciejewska. 6 marca 2010 r., godz. ok 13.20.