Okolice Pokoju - nazwy miejscowe

         Nim  opowiemy  o historii pierwszej odnotowanej  przez  źródła osady nad  Stobrawą, wypada  wyjaśnić, dlaczego osadnictwo  w okolicach  Pokoju  zaczęło się tak późno.
         Bory Stobrawskie od wieków tworzyły zwarty i trudny do przebycia pas leśny. Do średniowiecza obowiązywał tu zakaz wyrębu i wypalania lasu, a w związku z tym, nie można było uprawiać tam także roli i  zakładać osiedli ludzkich. Puszcza nad Stobrawą tworzyła tak zwaną "Przesiekę Śląską”. Biegła ona od Barda,  wzdłuż prawego brzegu Nysy Kłodzkiej,  i  ciągnęła  się dorzeczem Stobrawy aż do Byczyny. W Puszczy chroniono się  na wypadek najazdów,  stąd też  prowadzono skuteczną partyzancką wojnę  podjazdową . Na czas wojny przybywali tu zgodnie Ślężanie i Opolanie.  Z czasem "Przesieka" stała się naturalną granicą stref wpływów książąt wrocławskich i opolskich, dzieląc Śląsk na Dolny i Górny. ( Warto jednak zapamiętać , że nazwa Górny Śląsk pojawiła się po raz pierwszy dopiero w 1458 r. -  jako łacińska  Silesia Superior. Z biegiem lat ta tajemnicza dla historyków dziwna leśna miedza była podorywana przez włodarzy Opola  (wspieranych przez Małopolan) i Wrocławia (wspieranych przez  żywioł niemiecki), ale bardziej pazerni i ekspansywni byli z pewnością Dolnoślązacy, bo decydujące impulsy osadnicze docierały nad Stobrawę z kierunku Wrocławia i Oleśnicy.
                   

                                                WŁOŚCI  DOMARADA

          
        DOMARADZ -   pierwszy pojawił się tu rycerz o imieniu Domarad. On też założył osadę zwaną dzisiaj Domaradzem. Choć  najstarsza wioska wspólnoty  nadstobrawskiej   została   oficjalnie  odnotowana dopiero w 1300 r., nazwa osady, znacząca tyle, co Domaradzi gród, została utworzona przy pomocy prasłowiańskiego formantu  przyrostkowego i przymiotnikowego z "jotą " oraz "jerem". Ma co najmniej dwunastowieczny rodowód językowy - taki  sam  jak Poznań (miasto Poznana - a właściwie Poznani gród  )  czy Wrocław (miasto Wrocisława - a właściwie Wrocisławi gród). Dynamizm osadniczy Domaradza był na tyle silny, że wokół tej pierwszej stolicy  nadstobrawskiej krainy powstawały później następne osady-przysiółki : Jagienna, Kozuby, Paryż, Świercowskie, Żabiniec.
            
        JAGIENNA - to ciekawa ze względu na swą zagadkowość  nazewnic osada.  Została założona dopiero w 1811 r. Dokonał tego człowiek o nazwisku Jagien (Jagin). Nazwisko, znaczenie  i pewnie bogactwo dziedziczył po kądzieli. Ten Jagien wnuk (potomek Jagi - Agaty) dobrze gospodarzył, skoro część pobliskiej Domaradzkiej Kuźni należała również do niego i w 1821 r. mówiono na nią Jagienów. Pierwotnie ta część Domaradza musiała nazywać się Jagiena, a z czasem przekształciła się w piękną Jagienną , bo przecież Hanna i Anna brzmi ładniej niż Ana czy Hana.   
        KOZUBY - sprawiają mniej kłopotów, znaczą one tyle, co włości, zabudowania należące do Kozuba, kmiecia o takim nazwisku.
        ŚWIERCOWSKIE - podobny typ źródłosłowu jak Jagienna i Kozuby, to przecież chałupy należące do Świerca - chłopa o bardzo popularnym na Śląsku nazwisku. Być może łączyły go więzi pokrewieństwa  z założycielem Świerczowa, bo nazwisko Świerc powstało również od śwircza – staropolskiego świerszcza.
        PARYŻ - najlepiej dojechać tu przez Włochy, nie trzeba paszportu ani gotówki, wystarczy rower. Skąd wziął się pomysł, aby parcelę Domaradza nazwać w 1823 r. Neus - Paris ?  Można przypuszczać, że nazwę zaimportowali koloniści z europejskimi sentymentami. Skoro mamy Hanower pod opolskimi Lasowicami, Warszawę w USA, ogrody francuskie i angielskiego w  pobliskim Karlsruhe (dzisiaj Pokoju), to o przyjęciu egzotycznego chrztu zadecydowała chyba moda na francuszczyznę i kult dla ówczesnej stolicy świata
        ŻABINIEC - odnotowana przez źródła  niemiecka nazwa oboczna Fabianswalde pozwala na snucie przypuszczeń, że osada została ulokowana przy lesie kmiecia Fabiana. W jego sąsiedztwie założono  staw, w którym zamiast ryb pływały żaby, bo żabiniec znaczy "żabi staw", a więc miejsce, gdzie lęgną się rechoczące płazy. Z czasem nie sprzyjający hodowli  staw osuszono i zamieniono w łąkę, a na niej ulokowano osadę.
       
        DOMARADZKA KUŹNIA, podobnie jak wspomniane wyżej przysiółki,  znajduje się również w strefie oddziaływania starej stolicy gminy. Łacińska nazwa ferricudina Domarovicensi  ( z 1687 r. !) świadczy o tym, że Domaradzka Kuźnia to najstarszy odnotowany przez źródła zakład hutniczy powiatu namysłowskiego, a i jedna z najstarszych hut Opolszczyzny. Młoty kuźni napędzały  niegdyś wody Bogacicy - rzeki przynoszącej bogactwo. Nie chodziło tu tylko o obfitość ryb, bujność traw nadrzecznych łąk, ale o bogactwo  złóż rudy darniowej,  zalegającej  dolinę prawego dopływu Stobrawy.

        DĄBRÓWKA DOLNA, odnotowana przez źródła już w 1403 r., należała zapewne do klucza domaradzkich włości. Położone w bliskim sąsiedztwie domaradzkiej huty pierwsze budynki osady   przylegały  przed wiekami  do  kępy dębiny - małej dąbrowy. Gdy w XX w. wieś rozbudowano, do urokliwej nazwy dodano określenie - Dolna.  Prawdopodobnie, chciano  dodatkowo odróżnić ją  od innej, leżącej powyżej Domaradza,  Dąbrowy (do niedawna) Namysłowskiej.

          Potomkowie Domarada z czasem przybrali znane na Śląsku nazwisko Damrot. Znalazło to swoje odbicie w niemieckich  wariantach nazewniczych   Domaradzkiej Kuźni : Dammratsch Hammer ( Damroci młot - czytając dosłownie) lub na wcześniejszych mapach - Damraschie (Damrocie włości).                                            

                                   DZIEDZICTWO   CHWAŁKA  
                           
        FAŁKOWICE - jako drugi z wielkich nad Stobrawę dotarł swojsko zdrobniony Chwalimir, czyli Chwałek. Jeszcze w 1532 r. zniemczony powierzchownie zapis oddawał staranny wariant tego staropolskiego imienia,  zawarty w nazwie miejscowości - Chwalkhowitz. Z czasem zwyciężył kolokwialny i gwarowy Fałek, stąd też wioska potomków Chwalimira  to Fałkowice. Chwałek nie był pierwszym założycielem osady, bo w 1309 r. zapisano ją nieczytelnie jako Scirczemb.  

        ZAWIŚĆ - z Fałkowic bliżej do Lubnowa i Kopaliny, ale okolica, gdzie zamieszkiwał niegdyś Chwałek szczycić się może nie tylko ogromnym fałkowickim  kościołem  z  wielką wieżą i czynnym (!) zegarem, ale tą nietuzinkową nazwą. Nowi założyciele wioski byli tak zadowoleni  z bogactwa i szczęścia, które tu znaleźli, że "miejsce godne pozazdroszczenia” nazwali  Zawiść.  W gwarze śląskiej  słowo to określało zwykłą ludzką zazdrość. Jeszcze w 1736 r. zapisywano   obocznie Zawisc lub Schirobanz. Starszą formą jest  Sierobądz, sugeruje ona, że pierwszym założycielem osady był jednak człowiek o imieniu Sirobąd.
 
        LUBNÓW - równie szczęśliwi byli  z pewnością lubnowianie. Dzieje nazwy tej miejscowości to wzorzec szlachetnych i spontanicznych  procesów polonizacyjnych. Założoną w 1789 r. przez kolonistów niemieckich osadę Liebenau można przetłumaczy chłodnie i przenośnie jako "małą niwę" - niwkę.  Kolonistom chodziło jednak o "kochaną (lieben) niwę (au)". Jeszcze przed wojną Ślązacy spolszczyli Liebenau na Lubnów (1920 r.). Przywołując polski przymiotnik "luby", zachowano ideę nazwy, a więc podtrzymano wyrażoną słowem ekspresję miłości do tej ziemi.  Następcy Fałka lubią robić rzeczy wielkie i nadal szukają  chwały. Współczesny Lubnów  słynał do niedawna ze stadniny koni i pierwszego w Polsce toru kłusaków w budowie, który chyba już nigdy nie zostanie ukończony.

        KOPALINA - naszą   gawędę    wypada  zakończyć na najmłodszym tworze potomków i dziedziców Fałka, odnotowanym w dokumentach dopiero w 1845 r. Tak w gwarze śląskiej  nazywa się "pole po karczowisku", czyli nazwa oznacza osadę wybudowaną na terenie wykarczowanym, a potem zamienionym w pole uprawne.

                             POKÓJ - NOWA STOLICA KRAINY

        KROGULNA -  ta osada dała początek nowej stolicy ( a ściślej mówiąc zalążkiem Pokoju była  część jej włości - typowy w nazewnictwie Nowy Folwark, zwany gwarowo Nowe Budy). Krogulną  notowano już w 1666 r. Nazwa wywodzi się od drapieżnego ptaka. Krogulce szybujące nad  przestrzenią przyszłej osady sprawiły, że poręba, łąka określona została jako krogulna (krogulcza).

Klub Biznesu Biznes.Space

_{Reklamuj się na Portalu Namyslowianie.pl}

       POKÓJ (KARLSRUHE) - obecną stolicę gminy założył w 1748 r. książę Karol  Wirtemberski, świeżo upieczony dziedzic Księstwa Oleśnickiego wybrał część Krogulnej na założenie letniej rezydencji. Wcześniej wybudowano tu zwierzyniec - zagrodę dla dzikich zwierząt i pałacyk myśliwski. Dopiero w latach 1752-1757 postawiono w centrum okazałą rezydencję, wzorowaną na  reprezentacyjnym pałacu w Karlsruhe w Badenii –Wirtembergii. Wokół niej rozrosło się gwiaździście miasteczko, które już w 1820 roku otrzymało prawa handlowe – śladem tej działalności targowej osady jest rejestrowana tylko na mapach nazwa Carlmarkt. Z czasem książe Karol nadał osadzie nazwę Karlsruhe.  "Oaza spokoju Karola" stała się znaną śląską arkadią, a potem również popularnym uzdrowiskiem. Choć sam książę urodził się już w Brzozowcu k. Namysłowa, nawiązanie w chrzcie do Karlsruhe w Badenii jest także wyrazem tęsknoty młodego arystokraty za  nadreńskim krajem ojców . Ma ono podwójny charakter pamiątkowy, bo ciało księcia-założyciela spoczęło  w podziemiach pięknego ewangelickiego kościoła. Nazwa  polska  nie jest sztucznym powojennym tworem,  już w 1784 r. rejestrujemy w dokumentach żywiołowo spolszczoną  formę oboczną - Pokój.

       WINNA GÓRA - prócz  angielskich i francuskich ogrodów , kanałów i stawów, pochodzący znad doliny Renu  Wirtembergowie zakładali  w Pokoju winnice. Śladem tej działalności gospodarczej jest nazwa Winna Góra. To w tej części Pokoju na podwyższonych i sztucznie wyprofilowanych wzgórzach założono winnicę
         

        ZIELENIEC - do niedawna Zieliniec. Niemiecki wariant nazewniczy "Gruneiche" sugeruje, że pierwsze zabudowania wioski wzniesiono przy pięknym zielonym pojedynczym dębie. W 1666 r.  zanotowano pewnie zlokalizowane Zielnice, a potem utrwaliła się forma Zieliniec - od archaicznej formy przymiotnika  zielin, a więc może chodzi tu o miejsce, gdzie zbierano ( uprawiano ?) ziele dla celów leczniczych ? Podpowiadają to formy : Gawroniec- miejsce, gdzie dużo gawronów; Zwierzyniec- m., gdzie chowają się złowione dzikie zwierzęta.

       KRZYWA GÓRA - w nazewnictwie okolicznych wzgórz występują góry jajowate, szpiczaste, babie - czyli łagodne i krągłe jak ciało kobiety. Asymetryczne wzniesienie za Pokojem  było tak charakterystyczne, że dało polską nazwę niemieckiej kolonii Blumenthal (1845 r.).

      ŁADZA - najdalej wysunięta na południe wieś gminy. Pierwsza wzmianka o miejscowości z 1417 roku (von Ladov) pozwala określić, iż założycielem wsi był szlachcic czeski Lada. Utrwalony przez tradycję ustną typ nazewniczy świadczy o tym, że  Ladowie osiedli tu jeszcze w XII w. Ukryta w nazwie historia wioski  przypomina, że powiat namysłowski był w przeszłości wielonarodowościowym  pograniczem, gdzie osiedlali się Polacy, Niemcy, Czesi, Żydzi, a nawet francuskojęzyczni Walonowie.

    SIEDLICE - losy nazwy tej miejscowości są dobrą okazją do przypomnienia, że dzieje tej ziemi nie zawsze miały pokojowy i arkadyjski charakter. Powojenny czas surowo potraktował niemiecką nazwę Siedlic. Wioskę założył w 1770 r. w czasach kolonizacji fryderycjańskiej, wolny pan, pruski generał Fryderyk Wilhelm von  Seydlitz . W 1765 r. nabył dobra w pobliskim Minkowskiem. W sąsiednim Brzozowcu przyszedł zresztą na świat książe Karol Wirtemberski. To pewnie on zachęcił nowego sąsiada do zainwestowania w przyszłe Siedlice, gdzie stał już Niski Młyn. Sąsiad księcia  Karola zbudował  w Minkowskiem piękną rezydencję, wzorowaną na słynnym  pałacu Sanssouci, poczdamskiej siedzibie Fryderyka Wielkiego. Już w 1784 r. kolonię Seidlitz zapisano w ciekawej i ładnej formie gwarowej - Zajdlice. Powojenna  - urzędowa i oficjalna  - nazwa świadomie zacierała "zajdli-cowski" charakter miejscowości. Z pewnością był to rewanż za nazistowskie przemianowanie w 1936 r. Minkowskiego – kultowego miejsca  wiecznego spoczynku generała  Freiherr von Seidlitza - na Seidlitzruhe. Szkoda, bo żartobliwie brzmiąca forma gwarowa - Zajdlice - świetnie oswajała i rozbrajała  ideologię militarną wioski, a jednocześnie nie fałszowała historii.  

          Kończąc gawędę o nazwach  miejscowych Gminy Pokój,  w opowieści o "Leśnej miedzy Śląska", o "Zielonej nadstobrawskiej krainie", nie może   zabraknąć wyjaśnienia etymologii nazwy rzeki - matki Borów Stobrawskich.
STOBRAWA - to dopływ Odry  żłobiący w twardych pokładach rudy darniowej koryto proste jak "stobor" - staropolski słup. Nazwa ta powstała jakby w opozycji do odmiennego charakteru sąsiedniej rzeki. Widawa żłobi zakola, wije się w swej pradolinie, a jej bazą nazwotwórczą jest przecież prasłowiańskie słowo "vid -" - (kręcić, zginać, wić). Można również snuć przypuszczenia, że Stobrawa jest jakby naturalnym słupem granicznym oddzielającym od prawieków Ślężan od Opolan i  Małopolan. Wodną miedzą wyciętą podczas eksploatacji bogatych złóż rudy darniowej.

          Szklanych i ciemnozielonych odpadów z dymarek starego zagłębia hutniczego w Dolinie Stobrawy jest tu ci dostatek. Tę tajemnicę  wydziera  każdy ruch brony lub radła. A o kulturze ludzi uprawiającego tę ziemię świadczy to, czy traktorzysta umie nie tylko dobrze orać, ale czy w tych znakach potrafi  odczytać zapisane przed wiekami teksty. One przecież opowiadają historię mieszkających tu dziś - i ciągle określających swą tożsamość rodzin i narodów.
                                                                    
                                                                        

W popularyzatorskiej  interpretacji  nazw miejscowych  Gminy Pokój wykorzystano opracowanie prof. Henryka Borka, Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych; osiemnasto-, dziewiętnasto- i dwu-dziestowieczne kopie map Śląska oraz Monografię: Pokój – Carlsruhe(1748-1945) autorstwa dra Jacka Schmidta.