Widawa - moja i Twoja chora rzeka

wrz

2009

entedy

Tekst o Widawie napisałem w bardzo suchym 2008 roku. Jeśli taki rok się powtórzy, czekają nas podobne problemy. Widawa wymaga mądrej strategii.

W świetle prawa w imieniu Skarbu Państwa wodami Widawy, mostowymi jazami i brzegami naszej uregulowanej rzeki administruje Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Opolu – Odział w Kluczborku. Ta instytucja podlega Wojewódzkiemu Sejmikowi Samorządowemu w Opolu, a jej filozofia działania od dawna budziła emocje rodzimych ekologów i wędkarzy. I wcale nie należy się temu dziwić, bo jej najistotniejszymi zadaniami statutowymi są zabezpieczenie przeciwpowodziowe oraz wykorzystanie wód i Doliny Widawy do celów rolnych. Instytucja ta powinna jednak dbać nie tylko o utrzymanie rzeki w jej „naturalnym” korycie, ale i o swobodny dostęp do brzegów rzeki dla każdego. Jeszcze na początku lat 80-tych całe koryto Widawy od Michalic do Ligotki było obustronnie obwałowane. „Pas ochronny”, liczony od zewnętrznej krawędzi wału, zapewniał swobodny dostęp do rzeki wędkarzom i spacerowiczom. Jednakże systematyczna praca rzeki i właścicieli przyległych łąk i pól, a także ostatnie dewastacyjne pogłębianie koryta zniwelowało widoczny jeszcze w latach osiemdziesiątych wał przeciwpowodziowy. Skoro go nie ma, na nowo, już ze stratą dla Skarbu Państwa, a zyskiem dla prywatnych właścicieli, należałoby liczyć linię brzegową i „pas ochronny”. Według „Prawa wodnego”(art. 15 i 27) linię brzegową należy wyznaczać od krawędzi brzegu, czyli uregulowanej skarpy Widawy, i dopiero od tego momentu wyznaczyć półtorametrowy pas wspólnego wykorzystania rzeki. Rozumieją to starzy właściciele nadrzecznych łąk. Jednakże zasady tej nie przestrzegają ci, którzy zamieniają łąki na pola uprawne i coraz częściej działki budowlane. Nie zadowalają się tym wspomnianym wyżej zyskiem. W przypadku powstających za „Stolbudem” działek budowlanych materiałem rozbiórkowym samowolnie regulują brzeg rzeki po to, aby tuż przy niej poprowadzić swoją prawie pionową skarpę i odmierzyć bezprawnie linię brzegową od styku wody z lustrem wody. Wygląda to już koszmarnie, a będzie wyglądać koszmarniej, kiedy pracująca rzeka zamiast pięknych warstwic ziemi odsłoni gruzowisko, a wędrujący wzdłuż Widawy namysłowianie będą wisieli na siatkach takich ogrodzeń podgryzani przez ujadające psy. Wtedy też dno Widawy za „Stolbudem” zamieni się w śmietnik, bo woda zamiast żwiru i piasku, tzw. naturalnych frakcji ciężkich, zabierze ze sztucznych skarp gruzobeton i cegłę i one to będą tworzyć nowe koryto rzeczne.

System korzeniowy olch tworzy naturalne faszynowanie. Po co wycina się nadbrzeżne drzewa? Tak wygląda to na Młyńskich Stawach, dlaczego olchy miałyby rosnąć i korzenić się nad Widawą inaczej?

Nie mniej zniszczeń dokonują właściciele nadrzecznych pól. Prawie w zupełności zaorują oni przewidziany prawem pas wspólnego użytkowania, niszcząc przy tym od lat udeptaną przez wędkarzy ścieżkę. Najczęściej też wypalają lub wykaszają całą roślinność nadrzeczną i zachowują się tak jakby rosnące na skarpach brzegów krzewy lub olchy były ich własnością i nie podlegały ustawie o ochronie środowiska. Zresztą wzorów dostarczają im melioranci ze szkoły kluczborskiej.

Nie tylko łapy melioranta

Wspomniany przeze mnie WZMiUW o. Kluczbork traktuje Widawę na odcinku podmiejskim jak rów melioracyjny. Przyczyniają się do tego decyzje, w których niemały udział mają gminny i powiatowy samorząd (lokowanie na dawnych łąkowo-polderowych terenach nowych zakładów pracy, działek budowlanych, ostatnio stawów hodowlanych, akceptacja dla przekształcania dawnych łąk w pola uprawne). Rodzi to dążenia do usuwania zadrzewień przybrzeżnych, pogłębiania koryta w celu uzyskania drożności na wypadek wysokich stanów wodnych, czyli niszczenia starego ekosystemu Widawy. Przy takich tendencjach wody naszej rzeki oczywiście będą wylewać na pola zamiast łąk i podmywać umocnione gruzem i ziemią skarpy działek, ale nie będą miały jak się oczyszczać.

Do degradacji rzeki przyczynia się również paradoksalnie program tzw. małej retencji. Dwa zalewy (Stradomia i Michalice), ciągle powstające w dorzeczu Widawy dalsze płytkie stawy hodowlane powodują, że rzeka na odcinku miejskim w okresie suchym zamienia się w leniwy kanał, porośnięty roślinnością charakterystyczną dla starorzeczy – rzęsa, żabiściek, strzałka. Nie trzeba być geologiem, inżynierem, hydrologiem, by stwierdzić, że przekroczono granicę niezbędnych dla przyrody rzeki krytycznych przepływów. Gołym okiem widać to w porze letniej. Zbyt duża powierzchnia parowania nasłonecznionych płytkich zalewów i stawów wodnych powoduje, że ilość wody wypływającej ze zbiorników po odparowaniu jest zbyt mała, by w rzece mogło toczyć się regenerujące życie.

Widawa normalnieje od tego momentu, gdzie dawno nie tknęło jej łapsko melioranta z Kluczborka lub pazernego podnamysłowskiego posesjonaty czy pseudorolnika.

Dzieje się tak na krótkim odcinku miedzy mostem kolejowym a tzw. dzikim kąpieliskiem na „Bryłce”. Nie pogłębiano tu dna, nie zniszczono roślinności przybrzeżnej i wodnej. I to wystarcza, aby zakwitła glonami woda mogła się oczyścić i dotlenić, bo tak obfity musi być tu zooplankton i konkurencja pokarmowa ze strony rosnących tu grążeli, rdestnic – kędzierzawej i pływającej, czy też nie zniszczonej tu trzciny. Rozumieją to właściciele łąk z Grunwaldzkiej i Ligotki, bo przecież od dzieciństwa przychodzą tu się kąpać i łowić piękne klenie i jazie.

Zródłosłów Widawy to vid - wić się, zginać, meandrować. Po co prostuje się ciągle to koryto? Po co niszczy sie i kiełzna charakter rzeki? Widawa za Stary Miastem.

W większości dostrzegają oni oczywiste pożytki płynące z roślinności wodnej i przybrzeżnej. Jako korzystający z wód Widawy i jej przyrody obserwatorzy rozumieją, że będące pod ochroną żółte grążele są miejscem, gdzie wiele gatunków ryb składa ikrę, by potem stać siedliskiem narybku i drobnicy. Szkoda tylko, że coraz więcej z nich odchodzi od utrzymania łąk i przekształca je w uprawiane intensywnie z nawożeniem i opryskami pola pszeniczno-rzepaczane. Ale jest to powszechny w Dolinie Widawy niekorzystny proces, nad którym nikt nie stara się zapanować. A szkoda, bo łąki przestają być naturalną i darmową oczyszczalnia, gdzie osiadają drobne frakcje powodziowych lub burzowych wód.

Doktorzy ze Szczodrego?

Klub Biznesu Biznes.Space

W Widawie mogą jednak żyć pstrągi i ryby najszlachetniejszych gatunków. Potwierdzają to eksperymenty, badania i źródła historyczne studiowane przez wrocławskich ichtiologów. Pierwsze smolty łososiowatych wpuszczono do Widawy w 2001 r. Poprzedziło je jednak zarybianie Widawy i jej dopływu - rzeki Dobrej pstrągiem. Kiedy pojedyncze egzemplarze tej szlachetnej ryby z rodziny łososiowatych odłowione w naszej rzece osiągały 2 kg, ośrodek zarybieniowy PZW w Szczodrem zdecydował się przywrócić Widawie ryby dwuśrodowiskowe, czyli troć, łososia i certę, które jeszcze w XIX w. wpływały po powrocie z Atlantyku na tarło w dopływach Odry, m. in. do Widawy. Wędrówkom tych ryb przeszkadzają budowle hydrologiczne, które grodzą w poprzek Odrę i jej dopływy. Wychowane w Szczodrem na wodach rzeki Dobrej łososiowate zaczęły wracać na tarło w miejscu ich wypuszczenia, bo ryby te, kierując się niepowtarzalnym zapachem wody Dobrej i Widawy wracają na miejsce skąd jako smolty rozpoczęły swą wędrówkę do oceanu. Na ich przeszkodzie w drodze powrotnej stoi jednak wysoki próg elektrowni wodnej w Brzegu Dolnym i jego źle funkcjonująca przepławka, której nie potrafi pokonać wiele ryb. Po jej remoncie trocie i łososie będą mogły wpływać na tarło do Widawy i Baryczy. Ale nim dotrą pod Namysłów upłynie wiele wody w rzece, bo czeka na nie na Widawie trzydzieści parę przeszkód wodnych bez przepławek. Na razie ryby ze Szczodrego docierają do 6 km dolnego biegu Widawy. Tu czeka na nią próg w Polanowicach. Powierzchnia tarliskowa Widawy o żwirowym dnie nie jest zbyt wielka. Stąd ichtiolodzy ze Szczodrego z takim niepokojem patrzą na zamulające dolny bieg rzeki pogłębianie koryta i przekształcanie wód Widawy z wędkarskiej krainy brzany w krainę karpia i leszcza. Na restytucję łososiowatych wydano w Szczodrem wiele milionów złotych. Nie należy się dziwić, że wody Widawy aż do Michalic zostały wydzierżawione w drodze przetargu przez PZW Wrocław. Może będą oni lepiej dbali o rzekę, bo namysłowianie zakochani w stawach i zalewach oraz Stobrawskim Parku Krajobrazowym zapomnieli o Widawie, Dolinie i jej wysokich walorach przyrodniczo-krajobrazowych. Może wolni od układów opolskich czy namysłowskich lepiej będą egzekwować prawo chroniące polskie wody i przyrodę?

Artykuł napisany w bardzo suchym 2008 r.

Pięknie odsłonięte warstwice ziemi pod Dębnikiem. Stan po tegorocznej powodzi. W takim wysokim piaszczystym brzegu gniazda zakładają jaskółki brzegówki, zimorodki, piękne żołny. Mam nadzieję, że szybko nie ureguluje się tego brzegu, bo to jedyny taki fragment Widawy na odcinku kilkunastu kilometrów.

P>S> 2012.

Piękny urwisty brzeg w Dębniku przetrwał niecałe dwa lata. Tej zimy został bezmyślnie zrekultywowany.

Przez dwa sezony było to miejsce lęgowe kilkudziesięciu par jaskółek brzegówek. Jaki ptak ma na stałe osiąść w Dolinie Widawy - przy takiej ekologicznej bezmyślności?

Dębnik - nadbrzeżna skarpa przy "Zielonym Mostku". Gniazdujące jaskółki brzegówki w maju 2011 r.

Poradnik nie tylko dla melioranta

Systemy korzeniowe i pnie olch zastępują kosztowne faszynowanie.
Ocieniona trzciną, krzewami, drzewami woda Widawy jest środowiskiem, w którym wolniej rozwijają się powodujące przyduchę glony.
Porośnięte trzcinami brzegi rzeki są darmowymi oczyszczalniami filtrującymi żyzną wodę Widawy. To również ostoja drobnego ptactwa, ważek i innych zwierząt.
Tępiona z taka pasją roślinność wodna to fabryka tlenu, siedlisko i źródło pokarmowe planktonu i wielu gatunków ryb.
Przy intensywnych uprawach rolnych pas przybrzeżnej roślinności, zwykle trzcin, chroni wody Widawy przed osiadaniem zawiewanych przez wiatr oprysków.
Jeśli chcemy, aby w Widawie wycierały się szlachetne gatunki ryb, ubytki w brzegach musimy wypełniać naturalnymi materiałami – żwirem, piaskiem, a nie gruzem. Obliguje nas do tego „Prawo wodne”.
Pogłębianie koryta może odbywać się z wykorzystaniem naturalnych sił rzeki bez udziału dewastującego wszystko ciężkiego sprzętu. Uczyni to każdy wykonany nawet z faszyny próg wodny, który nie dość, że dotleni wodę, to jeszcze za małą zaporą wypłucze wszystkie frakcje lekkie naniesione wcześniej przez wodę.
Likwidowanie zakoli, dołków, czyli walka z wijącą się rzeką to działanie dla niej szkodliwe, gdyż ogranicza ilość żyjącej w niej flory i fauny, które w jej dłuższej drodze pochłaniają więcej żyznych składników pokarmowych i organicznych niesionych przez osiadłych nad doliną ludzi.
Nie zabieraj rzece tego, co nie jest twoje, zaszkodzisz jej i sobie.
Każde bezmyślnie opróżniane w Dolinie Widawy szambo, płukany opryskiwacz, myty samochód to spowodowana przez Ciebie mała katastrofa ekologiczna.

Widawa - moja i Twoja chora rzeka

Dodanych komentarzy: 29