Testament Kazimierza Kulińskiego

Tylko guziki nieugięte
przetrwały śmierć świadkowie zbrodni
z głębin wychodzą na powierzchnię
jedyny pomnik na ich grobie

[Zbigniew Herbert, Guziki]

Nieużytkowana część napoleońskiego Cmentarza im. Konstytucji 3 Maja[ patrz artykuł Napoleońska i trzeciomajowa geneza namysłowskiej nekropolii], a później - leżący za płotem z żółtymi klinkiertowymi słupkami nazistowski „psi cmentarz” w Namysłowie - został zabudowany w latach siedemdziesiątych jednorodzinnymi domami. Po wojnie był to jednak teren ogrodzony. Ślady tego powojennego ogrodzenia znajdziemy  na skrajnych posesjach tego półoficjalnego cmentarza.

Jeszcze na mapie geodezyjnej z 1968 r. - w miejscu, gdzie od strony ul. Kościuszki wybudowano w latach siedemdziesiątych  kilka domków jednorodzinnych typu namysłowskiego - znajdował się cmentarz. Jak dowiadujemy się z pracy Kazimierza Kulińskiego: "Obozy pracy i zagłady...w powiecie namysłowskim"... ulokowano tam 246 grobów oznaczonych numerami 1235-1481. Były to groby Polaków więzionych w Namysłowie w latach 1939-45 w nazistowskich obozach i aresztach śledczych. Może byli tam pochowani zamordowani i zakatowani w gestapowskich więzieniach bohaterowie namysłowskiego podziemia akowskiego. Mieli wszak na terenie powiatu silną strukturę działającą wśród Polaków-jeńców wojennych i pracowników przymusowych. Cała ta kilkusetosobowa konspiracyjna akowska siatka została w 1944 r. rozbita przez gestapo, a jej członkowie aresztowani.
Po wojnie najpierw dziwnym trafem zaginął notatnik niemieckiego grabarza z nazwiskami pochowanych tu ofiar, a potem - mimo planowanego postawienia przez TMZN w tym miejscu  pomnika ofiar nazizmu w NAMYSŁOWIE - podjęto decyzję o "przykryciu" tych "psich grobów" budynkami bez podpiwniczenia!  Zresztą w czasie powojennym musiano tu również grzebać  zmarłych znalezionych na terenie Namysłowa w anonimowych mogiłach. Ten, kto wydał w latach siedemdziesiątych decyzję zezwalającą na budowę domów na grobach polskich więźniów i innych anonimowych ofiar nazizmu, może stalinizmu, zablokował możliwość późniejszych prac ekshumacyjnych i dochodzeniowych i postawienie pomnika lub choćby pamiątkowej tablicy.

Ale dzisiaj można byłoby ją odsłonić na cmentarnym płocie zamykającym namysłowski cmentarz. W tym płocie ogrodzenia zachowała się stara cmentarna furtka, przez którą przenoszono pewnie zakatowane w siedzibie gestapo przy ulicy Reymonta ciała AK-owców. Może to nawet najodpowiedniejsze miejsce, by właśnie tu postawić w formie bramy bohaterom podziemia pomnik. Wszak „Śmierć staje się bramą nowego życia”.

Mogiła I

Z zeznań zamieszkałego w Namysłowie Władysława Łuczaka, przechowywanych jeszcze przed 1970 r. w Archiwum Głównym Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce (337 Z i 383 Z k. 48):

Mniej więcej przed tygodniem przed wycofywaniem się Niemców z Namysłowa, przez 2-3 dni oddział liczący około 50 żołnierzy hitlerowskich przywoził do Namysłowa więźniów różnej narodowości. Wczesnym rankiem lub wieczorem mordowano ofiary w małym zagajniku położonym przy drodze polnej, prowadzącej z Michalic do wsi Kamienna. Z rozmów oprawców, którzy przychodzili na probostwo, by się tam obmyć lub wypić herbatę wynikało, że rozstrzeliwali w zagajniku więźniów różnej narodowości, jak: Węgrów, Rumunów, Rosjan,  Polaków i Czechów, a nawet Niemców. Egzekucji dokonywali przez strzelanie w głowę. Ciała pomordowanych polewali jakimś środkiem chemicznym.

Mogiła  II

Nocą w styczniu 1945 r., jadąc transportem firmy budowlanej, na trasie z Żagania do Wielunia, przy moście kolejowym [dzisiaj wiadukt w środku wsi Kamienna] łączącym drogę z Namysłowa [Stare Miasto] do Kamiennej, zatrzymali nas żandarmi i gestapowcy, którzy prowadzili dużą grupę ludzi. Grupa ta przechodziła koło nas mnie więcej przez 1 1/2 godziny. Przypuszczalnie około 1300 – 1500 osób. Byli to jeńcy polscy (nosili rogatywki), rosyjscy, jugosłowiańscy, Serbowie, Czarnogórzanie i Włosi.

Według broszury Kazimierza Kulińskiego, zeznający przed Komisją do Badania Zbrodni Hitlerowskich zamieszkały po wojnie w Namysłowie Władysław Łuczak dowiedział się „od jednego z żandarmów, z którym rozmawiał z boku przy samochodzie[...], że więźniowie pochodzili częściowo z Oświęcimia, częściowo zaś z jakiegoś innego obozu – jeżeli dobrze pamięta  miał to być obóz jeniecki Lamsdorf [Łambinowice]. Więźniowie byli zmęczeni i stale przez eskortę popędzani pałkami. Po przejściu całej grupy więźniów świadek pojechał na Wieluń. Przejeżdżając przez Bukowę Śląską zobaczył łunę nad Michalicami i usłyszał wielką strzelaninę.

Mogiła III

Ten sam Władysław Łuczak relacjonuje swój przejazd przez Łączany w styczniu 1945 r.:

We wsi nie było nikogo. Dojeżdżając do lasku, położonego w dolinie obok wsi, zauważyłem przy drodze dwa trupy w pobliskich[polskich] rogatywkach. W samym lasku, w jego połowie od wsi Łączany, zauważyłem 15 dołów zasypanych ziemią, przyprószonych śniegiem. Z dołów tych  sterczały ręce i nogi.

Mogił tych dziwnym trafem nigdy nie zlokalizowano – jak pisze Kuliński – z powodu rozległego[w zeznaniu lokalizacja jest precyzyjna] terenu nie natrafiono na ślady mordów. Wspominała o niej w ogólnikowej notatce Trybuna Opolska. Dochodzenia prowadzone w Namysłowie nie dały pozytywnych rezultatów.

Czy można jeszcze dzisiaj  odszukać te  masowe mogiły, o których wspomina Władysław Łuczak w swych złożonych pod sądowa przysięgą relacjach?.......................................................................................................................................... Po zamordowanych jeńcach pozostały wojskowe guziki, które w Kamiennej gromadzone są w pamiątkowych kolekcjach.

P>S>
Po wręczeniu sztandaru Zespołowi Szkół Mechanicznych w Namysłowie przy nadaniu szkole imienia „Bohaterów Września 1939 r.” Darek Karbowiak w swoim felietonie polemizował z tą namysłowską ideą:

Ktoś wręczając sztandar szkolny powiedział <<sztandaru nigdy nie wolno oddać>>, tak jak deklarowano we wrześniu nie oddamy nawet guzika - oddano cały mundur.
Świętowanie klęsk - w jakikolwiek sposób - wydarzeń w nowych realiach współczesnej Europy jest moim zdaniem stałym obracaniem się za siebie.
                                                [z blogu "Zapiski przy porannej kawie" Dariusza Karbowiaka]

Być może jednak ten patronat ma sens najgłębszy, bo w Łambinowicach – prócz powstańców warszawskich więziono żołnierzy września w polskich rogatywkach.
Wszystko na to wskazuje, że w styczniu 1945 r. rozstrzelano ich w okolicach Namysłowa (Łączany,  Kamienna).
We wrześniu 1939 r. Niemcy nie zdobyli ani jednego polskiego pułkowego sztandaru. A od Was, Młodzi Poszukiwacze Skarbów, zależy, co zrobicie ze znalezionym w okolicach Namysłowa guzikiem z ukoronowanym orzełkiem.

I jaki sens nadacie znajdowanym tu ciągle żołnierskim guzikom, guzikom, guzikom...

Moja bezbronna ojczyzna przyjmie cię najeźdźco

i da ci sążeń ziemi pod wierzbą – i spokój

by ci co po nas przyjdą uczyli się znowu

najtrudniejszego kunsztu – odpuszczania win

       [Z. Herbert, 17 września]