Świat ocalany zenitem - cz.2 (cdn - w wydaniu książkowym)

Ten najpiękniejszy i jednocześnie chyba najciekawszy pomnik nagrobny ziemi namysłowskiej poświecony jest Johanesowi Edgarowi grafowi Henckel v. Donnersmarkowi. Nie spoczął on w gotowym  grobowcu rodzinnym, ale w ziemi przed pomnikiem wykutym w piaskowcu. Podobnie zresztą jak jego ojciec - Georg Friedrich H.v.D., którego nagrobek również znajduje się na gręboszowskim cmentarzu. Fater Johanesa będzie zresztą pierwszym z Henckli Donnersmarcków, który przejdzie w 1856 r. na katolicyzm. Włodarzący wcześniej w Gręboszowie grafowie niemieccy to luteranie. Ojciec naszego Jana E. H.v.D. był budowniczym pięknego kościoła neogotyckiego w Kowalowicach. Data zmiany wyznania pokrywa się z datą ślubu z Eleonorą Frankenberg. I to prawdopodobnie pod wpływem żony przyjął wyznanie rzymsko-katolickie. Ojciec zmarł w Kowalowicach, ale pochowany został w Gręboszowie. Był on kawalerem krzyża maltańskiego, a więc człowiekiem zasłużonym dla Kościoła. Pewnie też przyjechał w 1863 roku do sąsiedniego Smogorzowa na konsekrację "neogotyckiej smogorzowskiej katedry". Być może też był współfundatorem budowy tej ważnej dla Polaków świątyni. Do niedawna w kościele w Kowalowicach to przywiąznie do Kościoła przypominał krzyż maltański na kutym elemencie herbowym, który podtrzymywał światło wiecznej obecności Ducha Świetęgo w prezbiterium kowalowickiego kościoła. Ostatnio ten element został zlikwidowany. Nie mnie sądzić, czy słusznie.

Johanes Edgar przyszedł na świat w Kowalowicach w 1861 roku. Bardzo dziwne są jego daty narodzin, ożenku i śmierci. Tak dziwne, że ktoś skuł na dacie ślubu cyfrę 1. Jej na nagrobku brakuje. Urodził się w 1861 roku, w 190_1 ożenił się z Zofią Stolberg-Stolberg, a i zmarł w 1911 roku. Dlaczego komuś zależało, abyśmy nie znali daty jego ślubu? Ożenił się - jak na arystokratę - bardzo późno(40 lat), a tak szybko zmarł(50 lat)?

"Czy powstała na nagrobku liczba 190 ma ukryte dla nas  znaczenie? Czy jest to symbol 173 poległych w styczniu 1945 roku pod Smarchowicami Ślaskimi żołnierzy Wehramachtu i Volkssturmu ? Na cmentarzu w Namysłowie pochowano ich niegdyś 186. Czy może jest to liczba zakatowanych przez namysłowskie gestapo AK-owców? Czy może liczba pracujących w Kowalowicach, Rychnowie i Gręboszowie (włości w ordynacji Hencklów-Donnersmarcków) żołnierzy września i AK, którzy decydując się dobrowolnie na pracę mogli mieszkać i żyć bardziej swobodnie niż w oflagu czy stalagu?"

Niemiecki Jan poślubił 27-letnią kobietę. Tyle lat miała w chwili śmierci moja mama. Czy Johanes i Zofia byli szczęśliwym małzeństwem? Musieli być ze sobą bardzo związani, bo rzadko zdarza sie na nagrobkach, aby prócz daty narodzin i śmierci umieszczać datę ślubu. To przywiązanie podkreśla także puste miejsce, które przez 50 lat od chwili śmierci Zofii Stolberg-Stolberg czekało na kamieniarza. Inskrypcja nagrobna żony Johanesa pojawiła się dopiero w 1995 roku. Nakazał ją wykuć wnuk Peter - odwiedzający w tamtym czasie Gręboszów i Namysłów. Babcia emerytowanego gimnazjalnego nauczyciela ekonomii, ubogiego grafa, Petera H.v.D., zmarła podczas niemieckiej ewakuacji ludności cywilnej w styczniu 1945 roku w okolicach Kamiennej Góry w drodze do Jeleniej Góry. Ojciec Petrusa zmarł w 1973 roku i nie zdołał wykonać ostatniej woli zmarłej, która marzyła o tym, aby spocząć obok męża. Testament mógł dopiero wykonać wnuk. Ale i on przez długie lata miał watpliwości, czy jest sens to czynić. W rozmowie wyjaśnił mi kiedyś, że w pewnym momencie chciał wszystkie gręboszowskie nagrobki wrzucić do betonowego sarkofagu i zalać żelbetową płytą i raz na zawsze zasypać gruba warstwą ziemi. Od tego kroku odżegnał go jednak proboszcz Tadeusz Rusnak. Dwaj ludzie - katolicki polski ksiądz i zubożały niemiecki graf  - ocalili więc - jak mogli - wspólną pracą resztę nagrobków, uporządkowali sprofanowane szczątki luterańskich przodków z grobowca. Doprowadzili zresztą w 1999? do wielkich uroczystości pojednania  polsko-niemieckiego na szczeblu nie tylko lokalnym. Zdołali tylko zniszczyć przepiękny neogotycki dach grobowca. Aby mnie uspokoić, kiedy go ścinali mechanicznym piłami, mówili, że jedzie on do konserwacji. Po latach dowiedziałem się, że został on wywieziony na złom. Dlaczego został on zniszczony? Mogę snuć tylko przypuszczenia. Na pewno była to wola Petrusa.

"Usunąć dominujący w przestrzeni cmentarza  element architektoniczny, który pomniejszał ukrzyżowanego kamiennego Chrystusa. Tego na  nagrobku dziadka Jan Edgara, a przede wszystkim babci Zofii - która po wykuciu nowego napisu stała się ofiarą wypędzenia, rodzinną ikoną. Nie spoczywa co prawda w tej ziemi, ale symbolicznie może przecież być pogrzebana w tym miejscu.Ten neogotycki dach to znak wielkości i dominacji Hencklów na tej ziemi. On to przecież prowokował do kradzieży lub profanacji. Tak, trzeba go usunąć. Nową ikoną polsko-niemieckiego pojednania będzie więc dziadek -  katolik i fundatorator kościoła oraz babcia - ofiara sowieckiego brabarzyństwa" - tak prawdopodobnie myślał graf Petrus.

Czy jednak nie jest to bardzo fragmentaryczna i uproszczona wizja rodzinnej historii. Czy nie jest to budowanie mitu na fałszywych założeniach. Co począć przecież z Donnersmarckami - hakatystami, Polakożercami - takim choćby jak Gustaw Adolf lub Łazarz Karol. Co począć z ojcem, który był przecież członkiem NSDAP i korzystał z niewolniczej pracy więźniów. Każdy cmentarz jest tekstem kultury. Jak dalece mamy prawo ingerować w jego przebudowę? - zwłaszcza, że neogotycki dach był arcydziełem ślaskiej sztuki kowalskiej i tworzył niezwykły cmentarny klimat.

Zadumę może też budzić ten dospawany przez księdza Tadeusza Rusnaka na nagrobku Gustawa Adolfa metalowy surowy krzyż, który zastępuje zaginioną w latach siedemdziesiatych urnę. Może Gustaw Adolf w czyścu lub w momencie śmierci przestał być ateuszem?

Nasz bohater - z pewnością pozytywny - nim spoczął w gręboszowskiej ziemi zdołał ufundować neoromański i bardzo ciekawy - szczególnie we wnętrzu - kościół. Dlaczego pod wezwaniem św. Katarzyny - tak jak imię mojej pochodzącej się z zaboru rosyjskiego babci? Tę fundację przypominają witraże greboszowskiego kościoła, które - podobnie jak w Kowalowicach - sąsiadują z herbem stroruskiego zgermanizowanego rodu Pretwiczów(Pritwitzów).

Jednak właściwa tablica fundacyjna znajduje się w zewnetrznej ścianie prezbiterium kościoła:

Klub Biznesu Biznes.Space

_{Reklamuj się na Portalu Namyslowianie.pl}

Dises Gotteshaus gemeiht der Heiligen Catharina murde erbaut von Johanes Edgar Graf Henckel von Donnersmarck in den Jahren 1897-1899.

Ta świątynia pod wezwaniem świętej Katarzyny została wybudowana przez Johanesa Edgara H.v.D w latach 1897-1899.

Najpiekniejszy pomnik nagrobny ziemi namysłowskiej znajduje się na starym cmentarzu przykościelnym w Gręboszowie. Skrywa wiele tajemnic. Nikt jeszcze o nim nie pisał i nie zgłębiał jego fascynującej historii i symboliki. Fotografia została wykonana jeszcze przed 1995 rokiem. Co stało się z przepięknym neogotyckim dachem drugiej mogiły? Dlaczego Chrystus zawisł na drugim krzyżu celtyckim ziemi namyslowskiej? - pierwszy znajduje się w portalu drzwi wejściowych powiatowego szpitala w Namysłowie. Czy jest to wyraz ekspiacji Hencklów-Donnersmarcków za popełnioną w 1813 r. zbrodnię na żołnierzach 17 ("Bretońskiej"?) Dywizji Puthod i V Korpusu szkockiego hrabiego Jacquesa Aleksandra Law Laurristona? Czy zachował się testament Johana Edgara Henckla- Donnersmarcka, który był najprawdopodobnie głównym fundatorem "Kruepelheimu Braci Bonifratrów" w Namysłowie?

Na wcześniejszej fotografii tego pomnika miejsce po prawej stronie było jeszcze puste. Niezanny mi z imienia i nazwiska kamieniarz z Sycowa wykuwa w 1995 r. na polecenie ostatniego męskiego potomka greboszowskich Hencklów Donnersmarcków, Petera,  napis nagrobny dla grafinii Zofii Stolberg-Stolberg. Była ona babcią Petera H.v.D. i żoną Jana Edgara H.v.D. Dlaczego napis wykuto dopiero po 50 latach od jej śmierci? Odpowiedź znajdziecie w artykule.