Operacja "Wilków"

Zapraszam Czytelników do zabawy "Operacja <<Wilków>>". Zbieramy wspólnie informacje o Wilkowie. To jest na razie mój wkład. Czekam na Wasze działanie.

                                                                     "entedy"

No to bawię się sam:) Bardzo ciekawe dla powojennej historii wioski są wspomnienia niemieckiego nauczyciela z Wilkowa, Gustawa Kartschoke. Tym bardziej, że obejmują one okres administracji rosyjskiej w maju 1945 roku.  Z tekstu wynika, że w Wilkowie i jego okolicy działały dwa radzieckie kołchozy. Pierwszy z nich tworzyły folwarki Goldertów i Jannike - Nider Wilkau i Ober Wilkau oraz bliżej niesprecyzowany folwark w Wojciechowie. Administracja tego pierwszego znajdowała się w "Kanitz-Haus"(?). Drugi kołchoz, z siedzibą w dworze Mittel Wilkau, tworzyły folwarki Neue Wilkau, Mittel Wilkau, Hohen Wilkau (Barski Dwór) i Klein Wilkau (wspomniany w artykule folwark Seydlitzów-Kurzbachów pod Krzykowem).

Przejmujące są opisy bezmyślnego rąbania i piłowania ławek szkolnych i mebli dworu w Środkowym Wilkowie oraz gromadzenie ich na boisku szkolnym. Dokonywali tego sami Niemcy na rozkaz Rosjan. W folwarku Mittel Wilkau działała lokomobila - maszyna parowa do napędu maszyn rolniczych, wyposażona dodatkowo w generator produkujący energię elektryczną wykorzystywaną do oświetlenia kołchozu. Lokomobila musiała pożerać wielkie ilości drewna. Pewnie palono czym się da. Niemcy z Wilkowa musieli rąbać dla tego parowego smoka wielkie ilości drewna. Niemki pełły pola i obierały dla wszystkich kołchoźników ziemniaki. Ciekawe, ilu ich było? W maju 45 r. w Wilkowie przebywała grupa zesłanych na roboty przymusowe Ukrainek, która nie chciała wracać do ZSRR, ale myślała o przedostaniu się do amerykańskiej strefy okupacyjnej.

Ktoś powinien przetłumaczyć - Mein deutsch ist schwach:) - ten czterostronnicowy tekst. Będziemy lepiej rozumieli swoją powojenną historię. Możemy sie z tekstu Kartschoke m. in. dowiedzieć, że pierwszą powojenną polską nazwą wioski była "Wilkowa", a Rosjanie nazywali miejscowość "Wilk". Z rozkładów jazdy PKP i starych map  dowiadujemy się także, że później przyjęła się nazwa "Wilkowo". Ciekawa ewolucja nazwy - Wilkowa > Wilkowo > Wilków:)

No i jeszcze jedna moja uwaga - chyba nie ostatnia;). W internetowym Archiwum Map Zachodniej Polski (niekomercyjnej składnicy kartograficznej) mamy do pobrania niemieckie mapy sztabowe("Messtischblatty") wskali 1:25000. Aby skleić mapę Wilkowa i jego okolic trzeba pobrać aż 4 arkusze. 4872 Schmograu(Smogorzów) - główną część wioski powyżej torów; 4971 Lampersdorf (Mikowice) - dolną część, poniżej torów; 4871 Bernstadt (Bierutów) - z Hohen Wilkau - Barskim Dworem i wreszcie 4972 Namslau (Namysłów) - z polami w stronę miasta.  Z mapami możemy sie bawić na użytek niekomercyjny - prawa autorskie wygasły po 70 latach. Polecam przy okazji świetny ploter na II piętrze Starostwa, usługi ksero. Za kilka złociszów możemy wydrukować mapy z powalającą dokładnością. Może ktoś sklei te mapy i zamieści dobrze skompresowany plik Wilkowa i jego okolic?

No i trzy stare widokówki z Wilkowa na stronie http://wroclaw.hydral.com.pl/4040,miasto.html. Ta czwarta z Wolfau pochodzi z innego dolnośląskiego Wilkowa. Wilków Namysłowski - nawet po 1936 r. - nie zgermanizował swojej nazwy. Był zawsze niemiecką adaptacją fonetyczną polskiej nazwy i brzmiał do 1945 r. Wilkau.  Widokówki są skanowne w fatalnej rozdzielczości i podpisywane byle jak.

Rozmawiałem dzisiaj w sklepiku, jakby w przelocie, o przedwojennym Wilkowie. Znajomy był nieźle zorientowany w realiach wioski. Włączył się w rozmowę o - a jakże - WILKOWIE:) Mówił najpierw o wynalazkach cywilizacyjnych Niemców. Kolejką wąskotorową dowożono bezpośrednio z pól buraki do cukrowni w Bierutowie. Szyny przekładano, aby "kolejka cukrowa" docierała bezpośrednio do spryzmowanych buraków na polach "bauerów" i "besitzerów". Zimą wąskotorówka służyła do wywozu gnoju na pola. Jeszcze przed wojną obory Goldertów miały automatyczne poidła. Dwór Reinholda Golderta miał centralne ogrzewanie - ponoć grzejniki z jego pałacu  po wojnie tak się spodobały czerwonym kacykom z PZPR-u, że  zdemontowano je i zainstalowano w siedzibie komitetu powiatowego, tzw. "Białym Domu". Służą chyba do dzisiaj w siedzibie Urzędu Skarbowego i PUP-u.

Już od dawna fascynował mnie dwuspadowy łamany dach dworu Jennike (Ober Wilkau) w Wilkowie. Przypominał on mi wiele budowli w Cieszynie, gdzie wielokrotnie spędzałem wakacje. Tam też od przewodnika dowiedziałem się, że dwuspadowy łamany dach o takich samych kątach nachylenia spadu nazywany jest typowym dachem polskim - w przeciwieństwie do dachu mansardowego, w którym mansardowa część opada gwałtowniej. Wielka szkoda tego dachu i dworu, bo dach dworski jest najpiękniejszy w powiecie. Potencjalni nabywcy oglądali ten dwór w Wilkowie. Drapali się w głowę. Rezygnowali, bo koszty odtworzenia tego polskiego w konstrukcji dachu wydawały im się gigantyczne.

Byłem dzisiaj w "Białym Domu",  poniemieckie "grzejniki Goldertów" zachowały sie tylko na parterze, w siedzibie powiatowego Urzędu Pracy. Wyróżniają się skomplikowanym wzorem odlewu. Można je obejrzeć swobodnie na korytarzu i półpiętrze.

Dzięki rozmowom z Tadeuszem Wincewiczem szybko uzgodniliśmy, że wspomnienia nauczyciela z Wilkowa Gustawa Kartschoke zostały przetłumaczone przez Tadeusza Harjasza i wydane w 1995 r.  w broszurze TMZN pod tytułem "Wilków w Powiecie Namysłów po upadku( Obserwacje i przeżycia Gustawa Kartschoke, byłego nauczyciela z Wilkowa, a po wojnie robotnika kołchozowego)" w zeszycie Namysłów i Wilków w roku 1945 w relacjach [byłych] mieszkańców. Oryginalny tytuł - Wilkau, Kreis Namslau, nach dem Zusammenbruch. Beobachtungen und Erlebnisse eines Kolchosearbeiters daselbst Von Gustav Kartschoke. Broszurę mozna nabyć w sklepiku T. Wincewicza, na parterze budynku "Urzędu Skarbowego", gdzie znajduje się również PUP.

Zainteresował mnie szczególnie kolejny fragment wspomnień Kartschoke - kołchoźnika z musu, który dowodzi, że tłumaczenia Tadeusza Harjasza wymagają wnikliwego filologicznego i historycznego opracowania. Nie będę przytaczał translacji z 1995 r., ale gubi ona dosłownością sens i dramat zdarzeń z 1945 roku.  Wśród nielicznych Ślazaków polskiego pochodzenia, którzy odważyli się wrócić do swojego gospodarstwa w Wilkowie znajdował się Bernard Skupin. (Prawie wszyscy Niemcy zamieszkiwali tymczasem w zabudowaniach folwarcznych Ober Wilkau). Skupin mieszkał w drugim domu po lewej stronie centralnej drogi, licząc od strony kościoła. Rosjanie, pewnie po donosie i zrobieniu rewizji, znaleźli w jego izbie kordzik oficerski syna, który służył w Luftawaffe. Bernard Skupin z tego powodu został rozstrzelany przez Rosjan. Inni Ślązacy pochodzenia niemieckiego, którzy wrócili do swoich domów - sąsiedzi Skupina z naprzeciwka - Robert Mieth i jego żona oraz żona gospodarza Otto popełnili samobójstwo. Kartschoke jest w swoich wspomnieniach bardzo zwięzły, nie wiemy, dlaczego akurat w sąsiedztwie gospodarstwa Skupina rozegrały się te dramaty.

W tych relacjach spod Wilkowa z 1945 r. zdumiewający jest obraz krów pędzonych drogą Bierutów- Wilków - Namysłów w kierunku Kijowa. Zdobyczne bydło wyżerało bardzo szerokie pasy upraw pod Wilkowem. Na Wschód jechały furmanki wiozące łupy, zwykle ciągnące za soba trzy konie. Polscy repatrianci ze Wschodu trzymali swoje krowy żywicielki w mieszkaniach, nawet w Namysłowie, by ocalić je przed powszechny radzieckim rabunkiem. Rosjanie przetwarzali skradzione Polakom krowy w wiejskich rzeźniach i masarniach. Po zabiciu bydła zakopywali skórę, głowy i nogi w ziemi.

Z tymi Skupinami w gminie Wilków to ciekawa sprawa. Komendantura i jednoczesnie  zmilitaryzowany kołchoz w Dębniku wybrał na sołtysa też Skupina, autochtona i chyba krewnego Bernarda Skupina z Wilkowa(?). Mimo iż był sołtysem Dębnika  ustanowionym przez Sowietów, pewnego dnia inni Rosjanie napadli go z bronią i wyprzęgli mu konie, którymi orał pole miedzy Dębnikiem a Ligotką. Koni Skupina z Dębnika juz nigdy nie odnaleziono. Za współpracę z Rosjanami Skupin z Dębnika mógł liczyć na darmową niemiecką siłę roboczą, która była kierowana do pracy w jego zagrodzie (Relacja radcy sądowego Wernera Partheila, robotnika rolnego w Ligotce i Dębniku w 1945 roku) - tłumaczenie Tadeusz Harjasza, broszura TNZN wydana w 1991r.

Kubo_3a, kronikę autorstwa R. Majchera przeglądałem, o pracy nad książką wspomnieniową o Wilkowie nic nie wiem. To dobrze, że taka pozycja powstaje, ona jest potrzebna. Brakuje mi polskich powojennych relacji, np. z radzieckiego okresu kołchozowego i potem polskiego okresu kołchozowego. Trzeba przecież ustalić, kiedy Rosjanie opuścili folwarki w Wilkowie. W jakim stanie je pozostawili. Co stało się z "Klein Wilkau" Seydlitzów-Kurzbachów? Kto zniszczył tę posiadłość? W jakim stanie Rosjanie przekazali nam fabrykę płatków ziemniaczanych Goldertów?

Kiedy czytam dostępne zapisy w oficjalnych kronikach namysłowskich, śmiać mi się chcę. Szczególnie jeśli chodzi o okres 1945-48 r. Czytam np., 30 marca 1945 r. polscy kolejarze przejęli i uruchomili linię kolejową Kluczbork - Namysłów - Oleśnica, gdy tymczasem jeszcze latem 1945 r. w okresie dwuwładzy - polskiej i sowieckiej - linia kolejowa była podzielona. Jeden tor do Wrocławia był nasz, a drugi ruski:) Linią polską kursował wtedy jeden pociąg dziennie.

W "Neues preussisches Adels-lexicon..." Leopolda Zedlitza dowiedziałem, że w 1806 r. właścicielem Nider Wilkau (potem folwark Goldertów)  był  Friedrich Wilhelm Heidebrand, pan na  Jastrzębiu, pruski starosta namysłowski. Jego mauzoleum mieściło się na Górze Strzelców - między Ziemiełowicami a Jastrzębiem. Nagrobek rodzinny "besitzera" w formie ściętej piramidy został ostatnio ustawiony w lapidarium Uniwersytetu Opolskiego przy placu Uniwersyteckim.
 

W najnowszej monografii Namysłowa i okolic, w części powojennej opracowanej przez prof. Jana Kęsika znalazłem w przypisie 37 na str. 290 informacje, że zmilitaryzowane sowieckie kołchozy działały oficjalnie w Wilkowie i innych wioskach powiatu do 8 marca 1946 r. - a więc rok i trzy miesiące. Pracowali w nich Rosjanie, Ukrainki, Niemcy i z dużą niechęcią Polacy - kierowani tam urzędowym nakazem pracy.

Wg danych Starostwa Powiatowego w Namysłowie do stycznia 1946 r. do gminy Wilków powróciło po ewakuacji do Kamiennej Góry (miasteczka miedzy Wałbrzychem a Kowarami) i służbie w Volkssturmie [batalion namysłowski został wzięty do niewoli pod Trutnowem(czeskim miasteczku) - 31 km od Kamiennej Góry - i odkonwojowany przez Rosjan do domu] 478 Niemców. Ok. 7800 Niemców z powiatu namysłowskiego wysiedlono na mocy porozumień sojuszniczych - przeważnie  w październiku i listopadzie 1946 roku.

W styczniu 1946 r. w całym powiecie w rękach polskich znajdowało się wg sprawozdania pełnomocnika-starosty 752 konie, 1149 krów i tylko 130 świń - gdy tymczasem w powiecie mieszkało 10691 mieszkańców. Przed wojną w 1938 r. na terenie powiatu żyło 5224 koni, 23 470 krów, 31 916 świń. Dane za monografią prof. Jana Kęsika. Straszliwa powojenna polska bieda.

Udało mi się dzięki niemieckiej książce adresowej z 1940 r. ustalić dokładne dane osobowe przedwojennych właścicieli folwarków Wilkowa:

Richard Zirpel - Mittel Wilkau (Środkowy Wilków)

Jaenicke Oskar - Ober Wilkau (Górny Wilków)

Willi Apfeld  - Hohen Wilkau (Barski Dwór)

Rudolf Seydlitz-Kurzbach - Klein Wilków (Mały Wilków)

Reinhold Goldert - Nider Wilkau (Dolny Wilków)

I na koniec ciekawe info - bauer Gustaw Seidel był "buergermeistrem" Wilkowa, czyli sołtysem wioski. W czasach hitlerowskich wioska miała burmistrza-sołtysa:) Co za wiejski nazistowski szpan:)

Dodam jeszcze, że nie wszystko w tym odręcznym planie przedwojenego Wilkowa się zgadza z książką adresową. Namslauer Adressbuch von 1940 (Stadt- und Landkreis) jest wydany gotykiem. Trudnym do rozczytania dla samych Niemców. Straszliwie mozolna praca w tłumaczeniu. Ale jak się sprawdzi szkic z książką adresową, zobaczymy, czego nie chciała utrwalić pamięć "wilkauera":)

Tak duża wioska jak Wilków miała przed wojną 9 kowali (Schmied) - w tym trzech mistrzów kowalskich (Schmiedemeister). Mistrzami kowalstwa byli:

Bresler Richard, Matros Herbert, Tischer Ernst.

Czeladnikami sztuki kowalskiej:

Decker Rudolf, Domagalla Karl, Dąbek Wilhelm, Golibrzuch August, Hartman Willi, Hirsch Gerhard. Trzy nazwiska Domagalla, Dąbek, Golibrzuch są bardzo swojskie. W książce adresowej znalazłem nawet tajemniczą  Klarę Nowak:)

Wspomniałem, że w tym odręcznym planie Wilkau nie wszystko mi gra. Kilka razy przeczesywałem plan i nie znalazłem na nim wśród obejść nowoczesnych gospodarzy (Landwirt) - nazwisk bardzo swojskich i znajdujących się w książce adresowej - Kubitzy Karola i Ronczki Paula:) Są oczywiście na szkicu tacy gospodarze pełna gębą jak Katzmarek Konrad, Janek Paul, Polka Gustaw, Schoepke Ernst, Biallas Johann, ale tych dwóch nie ma.

Nie widzę na tym planie domu inspektora Otto Kanitza, gdzie mieściła się po wojnie dyrekcja radzieckiego kołchozu.

Przywoływane już przeze mnie wspomnienia namysłowskiego radcy sądowego Partheila - robotnika rolnego w Dębniku w 1945 r. uświadamiają, że pierwszymi ofiarami represji polskiego aparatu bezpieczeństwa byli autochtoni. Pierwszymi aresztowanymi przez namysłowska bezpiekę byli  Dolnoślązacy - zwykle członkowie NSDAP. Przetrzymywano ich i bito podczas śledztwa kilkanaście tygodni. Jeden z nich, Gustaw Sasse,  zmarl podczas przesłuchań. Polska bezpieka i policja znalazła swą siedzibę w gmachu przedwojennego Domu Starców "Bethania". Dzisiaj budynek Gimnazjum nr 2, a wcześniej Bursa LO. Pisze o tym, bo podczas najazdu przewodników opolskich i wrocławskich w 2009 r. po obejrzeniu impresyjnego filmu młodzieży Gimnazjum nr 2, nagrodzonego na krajowym konkursie, jeden ze śląskich przewodników z Opola zwrócił uwagę, że tu w tej bursie więziono przede wszystkim autochtonów, a nie akowców. To jednak tylko ćwierć prawdy. Starosta Tomasz Nowacki, wobec którego lojalna była namysłowska bezpieka - w przeciwieństwie do milicji, traktował autochtonów raczej poprawnie. Był zresztą przeciwny przesiedleniu wszystkich Niemców. Bardzo potrzebował w tamtym czasie niemieckich fachowców. Bez nich nie uruchomiono by elektrowni przy Browarze, produkcji oranżady, butelkowni, produkcji piwa. Mimo uwięzienia i śledztwa niektórzy członkowie namysłowskiego NSDAP mieli się dobrze:) - niejaki Schubert jako wyuczony fryzjer strzygł Polaków i nie musiał cieżko pracować:) Inny członek NSDAP, wspominany przeze mnie radca sądowy Werner Partheil, aby uniknąć aresztowania, załatwiał sobie pracę w sowieckich kołchozach i u współpracujących z Rosjanami autochtonów. Tę pracę i osłonę załatwiali mu Sowieci.

Nie mam pewności, ale wszystkie znaki na ziemi i niebie wskazują, że folwark Neue Wilkau - Tietze (Nowy Wilków) należał do Oscara Tietze. Bardzo znanego wrocławskiego i namysłowskiego przemysłowca, który miał w Namysłowie kilka fabryczek - cukierków, pierników, wody mineralnej, medykamentów, artykułów drogeryjnych, marmolady. Najsłynniejsze były jego cukierki eksportowane do Austrii, Holandii, Szwajcarii, Włoch, Serbii. Słodycze Tietzego były tak samo znane jak piwo Hasselbacha - przypomina to prof. Elżbieta Kościk w monografii "Namysłów -  z dziejów miasta i okolic".

Nie znalazłem żadnego Tietzego na liście mieszkańców  Wilkowa, stąd takie wnioski.

Na bazie fabryczki wody mineralnej Tietzego namysłowski GS długo produkował namysłowska oranżadę i wodę sodową. A artykuły drogeryjne i medyczne Tietzego sprzedawał w swojej aptece Stanisław Żarecki, pierwszy namysłowski aptekarz.

Wypada mi jeszcze raz poprawić namslauera sporządzajacego po latach odręczny plan przedwojennego Wilkowa. Piekarnia (Backerei) należała do Franza Klosego piekarza (Backermeistra), a gospoda(Gasthaus) do Karla Klosego karczmarza - (Gastwirt). Na planie nie widzę także chałupy Josefa Schikory (Hausbesitzera). Wszystkie te dane zebrałem na podstawie książki adresowej z 1940 r.

Narzekam trochę na te tłumaczenia prof. Tadeusza Harjasza, ale jak dobrze, że one w ogóle są. Jak dobrze, że na przykład pod datą 8 marca 1946 r. znalazł sie w powojennym kalendarium naszego miasta i powiatu taki zapis: "Władze radzieckie przekazały administracji polskiej wszystkie majątki ziemskie [wtedy zmilitaryzowane kołchozy] z wyjątkiem Krzykowa, a w nich zaledwie 16 koni i 82 krowy".  Co to oznacza? Podczas ewakuacji w styczniu 1945 r. Niemcy pozostawili w oborach wszystkie krowy. Miały być przed wyjazdem nakarmione i napojone. Nie zdążono w zimie 45 r. przepędzić bydła, choć w pierwotnych planach ewakuacyjnych miano to uczynić. Jak dowiadujemy się ze wspomnień pracowników rolnych, w samym małym radzieckim kołchozie Dębnik znajdowało się 80 krów. Więc dobrze, że ktoś to policzył, ile nam tych krów i koni pozostawili Rosjanie, urzędnik to zapisał, a prof. Tadeusz Harjasz utrwalił.

Rabunek poniemieckiego mienia w powiecie namysłowskim odbywał się w "majestacie prawa". 26 marca 1945 r. Rząd Tymczasowy Rzeczpospolitej Polskiej podpisał z dowództwem Armii Czerwonej porozumienie, na mocy którego potwierdzał prawo wywozu mienia poniemieckiego na terenach nie należących przed 1939 r. do Polski.

Komuniści (PPR), socjaliści(PPS), ludowcy(SL), SD - tworzący wówczas Rząd Tymaczasowy - twierdzą, że reprezentowali wtedy polskie interesy narodowe:) Za  cenę zdobycia władzy pozwalali przecież okradać Ziemie Zachodnie. Z ponad 23 tys. krów i 5 tys. niemieckich koni kreis namslau pozostały 82 bydlęta i 16 szkap.

Zastanawiam się, dlaczego w poniemieckich kołchozach-folwarkach Rosjanie pozostawili nam 16 koni i 82 krowy. Czy był to dar narodu radzieckiego, majora Iwana Owsianki, "komiendanta goroda Namsłau"? Czy może tylko protokolarnie potwierdzona ilość radzieckich rabunków i kradzieży polskich krów i koni przywiezionych zwykle z sandomierskiego i zza Buga? Czy może bydlątka były na tyle słabe, że nie nadawały się do transportu do Rosji? Skąd ta liczba - 16 koni i 82 krowy?

Studiowanie niemieckiej książki adresowej jest ciekawe. Gmina - a właściwie okręg-sołectwo (Amtbezirk) była w czasach nazistowskich niewielka. Obejmowała - prócz  Wilkowa z przysiółkami-folwarkami - jeszcze tylko Ligotkę (Ellgutt) i Dębnik (Dammnig). Prócz wyśmianego przeze mnie burgermeistra-sołtysa wioski, miała naczelnika (Amtsvorsteherera). W Wilkowie był nim człowiek najbogatszy - Reinhold Goldert. Miał on swego zastepcę (Stellvertretera) - człowieka równie bogatego, bo był nim właściciel Hohen Wilkau (Barskiego Dworu) Willi Apfeld.

Niemieckim sołtysem Ligotki był Richard Jendretzke (po wojnie w swoich wspomnieniach radca Parthail zapisuje jego nazwisko Jendrytzky), a burgermeistrem-sołtysem Dębnika Mokrosz Karl. Przed wojną Dębnik miał 11 gospodarstw i folwark i miał burgermeistra:)

Wiosna  1945 r. sołtysowali już - w Ligotce -  Schmock (teraz już Polak Smok), były volksturmowiec, w Dębniku - również autochton Skupin. Obaj mieli świetne układy z Rosjanami. Pierwszym powojennym polskim wójtem Wilkowa powołanym 1 sierpnia 1945 r. był - wg Franciszka Korty -  Jan Mazur.

Szukam w tych książkach adresowych i planach  Namslau - tak pieczołowicie odtwarzanych i kopiowanych przez namslauerów - siedzib Gestapo  - Geheime Staats Polizei i NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei). Na razie za cholerę nie znajduję:) Pamięć o Heimacie to Niemcy mają bardzo selektywną.

Kuba_3a:

Pradziadek przyjechał tu 27 czerwca 1945 z Wołynia. Po przybyciu do folwarku, na dziedzińcu, znaleziono zwłoki mężczyzny, którego zakopano za folwarkiem. Mogę się jedynie domyślać, iż był to "miejscowy".

Jeśli był to folwark Jenicke (Ober Wilkau) - ten dzisiaj tak zrujnowany - z tym dwuspadowym i po polsku łamanym dachem, to ten zabity "miejscowy" , pochowany w ogrodzie folwarku,  to prawdopodobnie Bernard Skupin - ojciec oficera Lufwaffe, rozstrzelany przez Rosjan. Niemcy spod Kamiennej Góry wracali do kreis namslau w maju i czerwcu 1945 r. We wspomnieniach wilkauerów o innych ofiarach się nie mówi. Są gwałty i samobójstwa, ale tylko ten sowiecki mord jest odnotowany we wspomnieniach niemieckich.

Kubo_3a, zapytaj rodziny, kogo Rosjanie zastrzelili 30. 10 . 1945 r. w Wilkowie. O mordzie Rosjan w Wilkowie mówi się w sprawozdaniach sytuacyjnych pełnomocnika rządu na okręg nr 9 w Namysłowie - Tomasza Nowackiego. Czy był to zastrzelony również w końcu października 45 r. komendant powiatowy MO, ppor. Feliks Sołdek? Czy może ktoś inny?

P>S>Ten komendant Sołdek został zastrzelony przez Rosjan przy dodze do Wrocławia, ale nie wiem, w którym miejscu.

Kubo3a, ciekawe informacje z tą droga przez Spalony Dwór. W maju-czerwcu 1945 r. dwór Sedlitzów-Kurtzbachów (Klein Wilkau) jeszcze stał. To wynika ze wspomnień nauczyciela z Wilkowa Gustwa Kartschoke.

Jestem zainteresowany, ale muszę sie przygotować na spotkanie z p. Zofią Sołtys. Odezwę się.

Na mapie okręgu namysłowskiego Wernera z połowy XVIII w. nazwa wioski funkcjonuje w wersji niemieckiej i polskiej: Wilkau i Wylkow. Oznacza to, że mieszkało tam sporo Ślazaków mówiących po polsku. Nie wszystkie miejscowości na mapie Wernera mają dublety nazewnicze. Wymienię jednak kilka ciekawych niemiecko-polskich par: Nassadel - Jastrzymbie; Lorzendorf - Waszkowitz; Herzendorf - Gurnewazko; Jauchendorf - Jusky; Krickau - Krzyku; Sterzendorf - Mali Szimislow.

Muszę trochę korygować moją informację o inwentarzu pozostawionym przez Niemców w styczniu 1945 r.  Przy dwudziestopniowym mrozie z południa powiatu - pewnie z okolic Minkowskiego i Bąkowic - przepędzono kilka stad bydła na lewy brzeg Odry (relacja landrata dr E. Heinricha). Zabrano do Kamiennej Góry podczas ewakuacji prawie wszystkie konie i furmanki, bo chłopskimi i dworskimi podwodami ewakuowano wiekszość Niemców z Kreis Namslau. W każdym bądź razie w Wilkowie i gminie bydło pozostało w oborach.

Żartowałem nieco z burgermeistra-sołtysa Wilkowa Gustawa Seidla, a to była nazistowska szycha, bo był on przewodniczacym  zwiazku bauerów w powiecie (Kreisbauernfuehrer) i miał swoje biuro w Namysłowie. To jedna z najważniejszych person namysłowskiego komitetu ewakuacyjnego w styczniu 1945 r.

Ciekawe, czy był on spokrewniony z namysłowskim restauratorem, Georgiem Seidlem - teściem feldmarszałka Hansa Yorcka Wartenberga, o którym pisałem w dwóch tekstach:

http://www.namyslowianie.pl/blog/entedy/pruscy_protopla%C5%9Bci_hansa_klossa

http://www.namyslowianie.pl/blog/entedy/grafika_maxa_broesela_czyli_suplement_do_pruskich_protoplast%C3%B3w_hansa_klossa

Historia z kaloryferami z pałacu Goldertów w Wilkowie, które zainstalowano w powiatowej siedzibie PZPR w tzw. "Białym Domu", chyba mocno naciągana. Restauracja i Hotel "Pietzonka" to nowoczesny poniemiecki budynek - musiał być wyposażony  jeszcze przed wojną w centralne ogrzewanie, podobnie jak "Bethania" . No, chyba, że Rosjanie wynosząc się z żalem po wojnie z "Białego Domu"- "komiendantury goroda Namsłał" - swoim zwyczajem sprzedali lub zabrali wszystko - nawet kaloryfery:) Popytajcie dziadków, jak to było z tymi kaloryferami w Białym Domu?;)Kaloryfery Pietzonki mogły popękać  w styczniu 1945 - 20 stopni mrozu, wygasł ogień, a tu nikt nie zdążył spuścić wody, bo trzeba było szybko ewakuować się z miasta. A może Pietzonka dorzucił koksu i oczekiwał, jak profesjonalny hotelarz, na przyjazd gości. Ocalił budynek, kaloryfery i życie? Pieczonka zamiast Pietzonka brzmi jeszcze bardziej swojsko. Plac Wolności - dawniej Pietzonka Platz znakomicie nadawał sie na parking dla czołgów. W latach 45-46 zawsze tu stały i strzegły komendantury. Może  pozostali w mieście Ślązacy wyszli do pułkownika Wiktora Tutyszkina w czołgu i witali go wódką chlebem i solą. Bochen gospodarza miasta pewnie trzymał późniejszy burmistrz Konrad Puchała?

Nieprzypadkowo pomnik zwycięstwa - namysłowska Nike stoi nie w Rynku, ale na placu Wolności. Potężny gmach sowieckiej komendatury a tuż obok w małym domku (później starym pogotowiu) siedziba  zalążka administracji polskiej, która 1 maja 1945 r otworzyła oficjalnie biuro pełnomocnika rządu RP na Odwód nr 9 , czyli tymczasowe starostwo namysłowskie. Przecież tam nasz  PPR-owski i PRL-owski. początek. Tam zaczęła się nasza powojenna "wolność" , stąd nazwa plac Wolności.Tam w latach 60. i 70. odbywały się w Dzień Zwycięstwa harcersko-żołnierskie capstrzyki.

Przez dziesięciolecia 1 maja na placu Wolności-Pietzonka Platz biły werble, palił sie duży znicz. My maszerowaliśmy przed trybuną, gdzie, spoglądając z góry, stali sekretarze PZPR, sojusznicy ze Stronnicta Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego, wybrani kombatanci AL i WP i przyjmowali defiladę zniewolonych namysłowian. Raz tylko całą PRL-owska maskaradę próbowali zepsuć w czasach stalinowskich uczniowie namysłowskiego "Ogólniaka". Podłożyli dzień wcześniej pod zawsze czerwoną trybunę pojemniki z benzyną, by w dniu przejścia pierwszomajowego pochodu ją podpalić. Zapłacili za to wysoka cenę - kilka lat więzienia i ciężkich robót w obozie-kopalni  w Jaworznie.

P>S> Nikt nie zauważył, że w przedwojennym Wilkowie działały aż dwa przedszkola - Kindergarten. III Rzesza była nie tylko narodowa, ale i socjalistyczna.

Rozmawiałem wczoraj ze swoją ciotką, która jako nastoletnia dziewczyna dotarła latem 1945 r. do dworu Mittel(Środkowy) Wilkau  prosić o wyciśnięcie oleju z rzepaku. Ciotka przyszła ze Starego Miasta do Wilkowa na piechotę, dźwigając dobre 20 kg rzepaku. Zezwolenie na tłoczenie wydawał sam komendant kołchozu - jak określiła: Bardzo bogaty człowiek. W swoim gabinecie miał sporo zrolowanych grubych dywanów... Przychodziło się często na pastwiska - krowy pędzili Rosjanie, Polacy, Niemcy - wracało się do domu z dwoma wiaderkami mleka... Raz w Sandomierzu zdarzył się taki wypadek.  Ktoś rozpoznał swoją krowę. Najpierw została zabrana do Rzeszy przez Niemców, a potem wróciła z Ruskimi, ale na krótko, bo pogonili ją na Wschód.

W tamtym czasie prawie wszyscy repatrianci z sandomierskiego-kieleckiego nosili zamiast scyzoryka ukryty pistolet. Sandomierzanie byli dobrymi handlarzami. Wyprawiali się w kilku z bronią do Polski Centralnej i Wielkopolski po konie. Na Zachodzie - u nas - koń, powiedzmy, kosztował 2000 zł, a gdzieś na pólnocy 1000 zł. Dobrze zorganizowana grupa kilku "partyzantów" potrafiła przyprowadzić stado 30 koni. To było ryzyko, ale bardzo dobry interes.

Pisząc wczoraj ten post, miałem watpliwości, ale pomyślałem sobie - cholerka - jak są repatrianci ze Wschodu,  to dlaczego nie mają  być z sandomierskiego:) W obu przypadkach mamy jednak do czynienia  z nietrafnym użyciem słowa? Re - patria - cja - to przecież powrót do ojczyzny. Anonimie, masz racje, zwracając uwagę na niewłaściwe  użycie słowa. Tak czasem bywa, że robi się błędy, zwłaszcza jeśli jest się po parogodzinnej lekturze Adressbucha wydanego niemieckim gotykiem. Bez wątpliwości, lepiej byłoby - osadnicy z sandomierskiego - woj. kieleckiego.

Chociaż, jeśli ideologicznie założyć, że wracaliśmy po wielu wiekach na prastare ziemie piastowskie, to był to jednak powrót Polaków do ojczyzny. Stąd powojenne zideologizowane użycie słowa repatriant dla wszystkich osadników - i zza Buga, i z centralnej Polski, i Małopolski. Nie mogłem jednak znaleźć wczoraj tego trafnego zwrotu.

Przydałyby się jednak,  Anonimie, horyzonty, nieco szersze niż te ze "słownika onet.pl". Mój Drogi Anonimie, trudno zresztą dyskutować z Twoją nielogiczną - niby moją - argumentacją: "Z tego[,] co uczą w szkole[,] to sandomierskie i kieleckie nie była[o] poza granicami kraju". Nie chodzi tu już o sam błąd składniowy, a o nieuczciwość w prezentowaniu myśli adwersarza. Ja przecież nigdzie nie napisałem, że <<sandomierskie i kieleckie był"a" poza granicami naszego kraju i po wraca"la"  tu  ludzie po wojnie jako repatrianci do ojczyzny:))>>

P>S> Anonimie, Ty lepiej zapytaj dziadka, jak to było po wojnie z tymi z tymi kaloryferami, które są w  "Białym Domu".

Z relacji pani Zofii Sołtys, która pięknie przedstawił chester, wynika,  że po opuszczeniu restauracji i Hotelu Pietzonka - Urząd Skarbowy, Rosjanie podpalili budynek. Pani Zofia twierdzi, że zrobili to dla zatarcia śladów. Wg niej NKWD prowadziło w piwnicach okrutne śledztwa. Dlaczego jednak o śledztwach Rosjan i katowaniu ich przez NKWD nie mówi się  we wspomnieniach nauczyciela Kartschoke, radcy Partheila, księgowego Browaru. Wspomina się tylko o krzykach katowanych dochodzących z Betanii i kamienicy Austa? Wspominający księgowy Browaru, podpisany jako H.K., pracował przy sowieckiej komendanturze jako opiekun trzody chlewnej. Wg jego słów biją podczas przesłuchań tylko Polacy - po sąsiedzku, w kamienicy Austa - Komenda Policji przy Piłsudskiego. Rosjanie - jeśli są trzeźwi - są dobrymi ludźmi. Polacy są  źli. Dlaczego Sowieci podpalili "Hotel Pietzonka-Urząd Skarbowy"?

Jeszcze jedna cenna uwaga panii Zofii. Policja i SB działały w latach 1945-46 również na Wojska Polskiego - tam, gdzie mieścił się jeszcze w latach 60. Bank Spółdzielczy. Naprzeciwko damskiego  zakładu fryzjerskiego pani Nowak. Czyli mamy aż cztery powojenne siedziby milicji i bezpieki - 1. Pogotowie, 2. Betania, 3. Kamienice Austa, 4. Wojska Polskiego - BS N-ów - dziwne rozmnożenie polskiej milicji i bezpieki. To bardzo ciekawe, czy było ich tak dużo, czy tak często się przenosili?

P>S>

Odbiegam od tematu, ale ciągle wiercę wątek kaloryferów z Pałacu Golderta, Białego Domu-Urzędu Skarbowego i prześladowań niemieckiej ludności autochtonicznej.

Od pani Zofii Sołtys dowiedzieliśmy się z chesterem o lotniczo-wojennym  epizodzie Wilkowa, o którym nie mają zielonego pojęcia powojenni wilkowianie. Od września do grudnia 1944 r. w Wilkowie w zagajniku Maskusa w Neue Wilkau stacjonował ukryty klucz czterech bombowców Ju-88. Ten wszechstronny niemiecki bombowiec był nazywany "niemieckim Mosquito". Byl bezkonkurencyjny w atakach i walkach na małej wysokości. Tak więc Wilków związany jest i z historią Luftwaffe. Łąka i zagajnik Maskusa znajdują się na końcu wioski, po prawej stronie drogi do Jakubowic.

Jest szansa na określenie tej formacji junkersów. One pochodziły z lotniska w Oławie. Szczegóły we wspomnieniach p. Zofii Sołtys zawartych w pozycji Helmuta Statkiewicza "Wilkau 1944 bis 1946 - Flucht und Vertreibung". Mogę przesłać ten fragment wspomnień w PDF-ie. Warto jednak byłoby wybrać się do Pani Zofii Sołtys. W tamtym czasie, jako nastolatka, prowadziła w języku niemieckim pamiętnik, który przechowuje do dziś, i przyjaźniła się z lotnikami.  Jej siostra to nawet romantycznie zakochała się z wzajemnością w jednym z oficerów Luftwaffe.

W stanie wojennym - za nierespektowanie godziny policyjnej - byłem zatrzymany na 48 godzin na komendzie MO przy placu Gotwalda (dzisiaj plac J. Piłsudskiego) na Karłowicach. Jak dowiedziałem się później od swojego promotora prof. Jacka Łukasiewicza, budynek komendy i plac miał swą ponurą powojenną historię. Odgrodzony był od reszty miasta zasiekami. Na nim jeszcze pod koniec lat 40. Sowieci wykonywali zbiorowe egzekucje na żołnierzach Armii Własowa. To tytułem dywagacji "chestera" na temat szaleństw Rosjan w Breslau.

Wracając jednak do historii wioski, trzeba sprostować te informację o wąskotorówce docierającej niby na każde większe  pole w Wilkowie. Wąskotorówka biegła jednak z Neue Wilkau do Pągowa, stamtąd do cukrowni w Bierutowie. Pozostali gospodarze dowozili jednak buraki na dworzec w Wilkowie. Z tym obornikiem rozwożonym po polach waskotorówką to jakiś cywilizacyjny mit utrwalony po wojnie przez Polaków. Tak przynajmniej twierdzi pani Zofia Sołtys.

Poza tym właścicielem Neue Wilkau nie był jednak ten sam Tietze-producent cukierków, wody sodowej i kosmetyków z Namysłowa. Hans Tietze  był hauptmanem Wehrmachtu, ciagle przebywał gdzieś na froncie. Z tymi właścicielami folwarków w czasie wojny to dziwna sprawa - oni służyli w Berlinie i na frontach, a w ich imieniu rządzili wojskowi inspektorzy kierowani na te funkcje przez Wehrmacht.

Po naszym artykule oferta na sprzedaż pałacu Goldertów w Wilkowie jakoś dziwnie wygasła lub została wycofana. Pałac kupiony za tysiące - sprzedawany za blisko dwa miliony. To mogłoby ludzi wkurzy(a)ć;)

Anonimie-nowy mieszkańcu Wilkowa, chetnie podejmiemy współpracę, ja i na pewno "chester". Nie wiem jak pozostali - np. "kuba3a", "madzik"?. Proszę sie zalogować na forum i skorzystać z poczty portalu lub napisać do mnie - entedy@wp.pl. No to może być wyjatkowo ciekawa historia:) Czekamy na emaila:) Pozdrawiamy serdecznie w imieniu "Namyslowian";)

Pozdrawiam Cię również bardzo sedecznie, Halopiko - ładnie tak z greki brzmi ten Twój nick, choć jak się rozbije go słowotwórczo po polsku (Halo! - Pika!) - jest prowokacyjny i groźny:)) Opowieść bardzo ciekawa z tym zapomnieniem nazwy Wilkówek. Bardzo ważna, bo nadaje sens temu, co robimy pod tekstem "Operacja  Wilków".

Tak masz rację, starsi ludzie jeszcze pamiętają. Niektórzy nawet zapisują. Emerytowany nauczyciel pan Szczepaniak pracuje już kilka lat nad wspomnieniowo-historyczną książką o Wilkowie. Z niecierpliwością czekamy na wydanie jego wilkowskich historii. Może trzeba będzie go, chesterze, odwiedzić?

Cieszę, że jesteś z nami Spetzi4. Szczególnie zainteresował mnie napoleoński rodowód Twojej rodziny. Warto go dobrze prześwietlić. Może jesteś potomkiem osadzonych na Ślasku Jeńców Wielkiej Armii po klęsce w Bitwie Narodów pod Lipskiem z 1813 roku? - No bo masz również francuskie korzenie. To może być fascynujące. Sporo pisałem o jeńcach Wielkiej Armii w Namysłowie, jego okolicach i na Śląsku.

Kocor, mapka jest ekstra. Dzięki. Wydrukuję ją sobie na ploterze w starostwie - 2p.;) Chyba za 7zł, a jakość jest powalająca.

Ja znam Pana Szczepaniaka z dzieciństwa. Moja ciotka - Zofia Skóra, do której zawsze przyjeżdżałem na wakacje, była matematyczką i wieloletnią dyrektorką Szkoły Podstawowej w Wilkowie. Państwo Szczepaniakowie mieszkali wtedy, podobnie jak ciotka, w szkole. Bliżej znałem się z synem pana Szczepaniaka - Wieśkiem, był serdecznym przyjacielem mojego kuzyna Zbyszka. Właśnie aranżuję pierwsze spotkanie z panem Szczepaniakiem.

Ach,  zapomniałem dodać, że na podstawie sprawozdań sytuacyjnych "starosty" Tomasza Nowackiego dostarczonych uprzejmie przez "choinkę" ustalilem, że komendant KP MO Namyslów, por. Feliks Sołdek, został zastrzelony w październiku 1945 r. przez Rosjan na drodze Wrocław - Legnica. Jego śmierć nie jest wobec tego związana z Wilkowem.

Nie znam się na lotnictwie. Nie bedę więc się z Tobą, "kubo48, spierał. Raz mnie już MadoPl zapędził w róg narożnika z bombowcem "Enola Gay" i musiałe sie ratować "uciekając się do nieładnych chwytów".  Jedno jest pewne nazywano Ju-88 "niemieckim Mosquito".  Czy był on "niezrównany w atakach i walce na małej wysokości" przeciwko celom naziemnym - np. sowieckim czołgom? Tego już nie wiem. Powtarzalem obiegowe - może niemieckie - opinie.  Zaczerpnięte, cholerka,  jedynie, z "Wikipedii'". Wszak nie dyskutujemy o historii lotnictwa, ale o Wilkowie:))

A tak  a propos - MadoPl:  "Odkąd Ciebie brak forum traci smak, błagam polski Mado wróć!". Po co ma triumfować -  ta powiatowa wyborcza polityka:)) 

Błagam Mado z  "Pepe" wróć!

Tematyka najważniejszych postów:

- sowieckie kołchozy w gminie Wilków (1945 - 46 r.) - posty 2; 8; 15; 23-24; 40 [entedy]

- ludność niemiecka i autochtoniczna 1945 - 46 r. - posty 15; 20; 26; 38; 43 [entedy, chester]

- siedziba sowieckiej komendantury (Pietzonka Platz, Plac Wolności 1) - posty 39; 43-44;45-46 [entedy]

- polowe lotnisko Luftwaffe w Wilkowie - posty 45-49; 72-79; 81-83 [chester, MadoPL, madzik, spetzi4, entedy]